Wie is de mens? Voor managers een belangrijke vraag. Als je iets wilt bereiken met je mensen, zul je die mensen moeten begrijpen. En er zijn op dit gebied nieuwe inzichten. Psychologie wordt verrijkt door neurowetenschappen en de dierenpsychologie. Hieronder zal ik een aantal van die nieuwe inzichten inventariseren en er discussiestellingen aan plakken. Deze zijn uitgangspunt voor een binnenkort te geven training over dit onderwerp. De informatie hieronder heeft als doel de discussie op gang te brengen en te houden. Het wordt tijd voor paradigmaverschuivingen in de psychologie. (Bert Overbeek twittert op Goeroetweets. Zijn nieuwe boek 'Voer voor jonge bazen' is te bestellen via managementboek.nl, bol. com of bij uw boekhandel. Bert's filmpje is te vinden op www.pitchersupport.com))
1. In de praktijk zie je cognitieve training en therapie bij de een beter werken dan bij de ander. Dit is logisch op basis van de laatste onderzoeksresultaten. Vermindering van het serotoninegehalte in de prefrontale hersenkwabben leidt tot ‘cognitieve inflexibiliteit’. Kennelijk is de hoeveelheid serotonine in de prefrontale hersenkwabben bepalend voor ons vermogen om zaken te ‘cognitief te beïnvloeden’.
Stelling: Niet iedereen heeft hetzelfde vermogen om zijn gedrag cognitief te beïnvloeden. Dit
maakt NLP en RET, om er twee te noemen, niet voor iedereen tot bruikbare veranderings-gereedschappen. Omdat verandertrajecten vaak Kotter-achtige standaards bevatten, zijn ze vaak te weinig gedifferentieerd om iedereen mee te kunnen nemen. Bij veranderingen ontkom je niet aan indivduele begeleiding. Je kunt de fasen van Kotter dan wel handhaven, maar je zal meer tijd moeten nemen, en minder snel moeten roepen dat iemand ‘negatief’ is als hij weerstand heeft.
2. Wanneer het organisme 'mens' wordt blootgesteld aan een nieuw patroon van signalen uit de buitenwereld, veranderen de sterkte van de synaptische contacten (de snelheid van signalenoverdracht) en de lokale biochemische en elektrische eigenschappen geleidelijk tot complexe verspreide constellaties. Dit representeert leren zoals we dat tegenwoordig opvatten.
Stelling: Volgens neurowetenschappers vormt de ‘mind’ van de mens zich op deze manier, en legt
zich ook vast in onze hersenen. Hoe weten we niet altijd precies, en we hebben bijvoorbeeld nog geen competenties of zaken als hebzucht kunnen vinden in de hersenen. Vermoedelijk werken delen van de hersenen samen. In de redenering van sommige neurowetenschappers hebben we geen ‘zelf’ maar is dat wat we als ik kennen ontstaan doordat ‘het organisme’ blootgesteld wordt aan signalen van de buitenwereld die ons via de zintuigen bereiken.
3. Amygdala biedt een snelle, pre-cognitieve gevoelsmatige inschatting van de situatie in termen van de overlevingswaarde ervan.
Stelling: Mogelijk gaat het hier over eerste indrukken en aannames. Veel trainers en therapeuten
gaan er vanuit dat je die wel kunt beïnvloeden. Maar is het ook zo? Dat is de vraag. We maken kennelijk razendsnelle inschattingen. Volgens de Waal doen we dat op basis van emotie, en passen we onze gedachten hier op aan. Dit staat haaks op cognitieve benaderingen, die er juist van uit gaan dat onze emoties voortkomen uit conditioneringen (Watson) en gedachten (Ellis).
4. Voor Goldberg geldt dat het bewustzijn gelijk staat aan een neocortex hebben en zijn associatiegebieden. De bewuste ervaring is niets anders dan de activering van een voldoende omvangrijk neocorticaal netwerk gedurende een voldoende lange periode en met voldoende intensiteit. Een ervaring moet worden gerepresenteerd in de neocortex om potentieel aan het
bewustzijn ter beschikking te staan.
Stelling: Hier zien we hoe een neurowetenschapper kijkt naar de ‘ziel’ of ‘het bewustzijn’ dat zo’n belangrijke rol speelt in veel gedragstrainingen. In de psychosynthese gaat men er bijvoorbeeld
van uit dat je je vanuit je ‘zelf’ moet aansturen. Andere therapieën, trainingen en psychologische tests gaan ervan uit dat je dat zelf kunt leren kennen. Bijvoorbeeld door je competenties in kaart te brengen. Als Goldberg gelijk heeft, moet dat misschien allemaal worden herzien!
(Of het zo’n vaart zal lopen, weten we niet. Ook in de natuurkunde heeft men de neiging om alles te materialiseren en het bestaan van god en ziel te ontkennen. Wie daarin gelooft, wordt nauwelijks serieus genomen. Harde bewijzen heeft men hiervoor echter niet. Of er een immateriële ziel is die na onze dood voortleeft, daarover wordt heftig gediscussieerd tussen wetenschappers. Hieruit valt één ding te concluderen: stelligheid past hier niet. Het bestaan van een ‘andere wereld’ waarmee we via een niet materiële geest contact hebben, valt noch te bewijzen
noch uit te sluiten. We moeten met beiden rekening houden.)
5. Dit betekent dat er volgens veel neurowetenschappers geen ziel of zelf is, maar een volledig van de hersenen afhankelijke ‘mind’. We noemen dat bewustzijn, maar de opvatting is dat het een product is van ons brein, en daarbuiten niet bestaat. Lichaam en geest zijn een. Je geest sterft
als je lichaam sterft.
Vraag: Als er geen ziel is of zelf, hoe kunnen we dan zaken blijvend aanleren? En wat is het in ons dat het bewustzijn vormt en activeert? De prefrontale cortex? En is dat ‘ik’ dan alleen maar gevormd door wat we onder 4 zien?
5. Het is onzin dat we maar 10% van onze hersenen gebruiken. Wel geldt: het grootste deel van onze mentale processen verlopen moeiteloos en automatisch. Ze staan als het ware onder leiding van een automatische piloot. Bewust gecontroleerde mentale processen die veel inspanning vergen vervullen een klein deel van ons mentale leven.
Stelling: Er zijn trainingen die ons vertellen dat we maar een klein gedeelte van ons brein
gebruiken, en dat we veel meer kunnen, bijvoorbeeld telepathisch communiceren. Neuro-wetenschappers verwijzen dit naar het rijk der fabelen. Wel controleren we maar een paar
complexe mentale processen bewust. Betekent dit dat we vooral die processen cognitief kunnen beïnvloeden?
6. Het placebo effect activeert dezelfde hersendelen als een echt effect.
Stelling: Veel (vaak tijdelijke) effecten van training, coaching en therapie zijn een placebo
effect. De setting waarin effect wordt bereikt, is veilig en er is veel aandacht voor de deelnemer/cliënt. Deze omgeving voorziet in behoeften waarin andere omgevingen niet voorzien. Als ‘groepsdier’ is de mens in belangrijke mate afhankelijk van zijn omgeving. In onze hersenen zit het vermogen om ons aan te passen aan die omgeving en het zit in onze natuur om dat ook te doen, mits…we gezonde hersenen hebben. Omstandigheden voor en rondom de geboorte, de eerste jaren van ons leven en ook omstandigheden daarna kunnen onze persoonlijkheid zo gevormd hebben dat we moeilijkheden in de adaptie aan onze omgeving.
7. Volgens Swaab zijn we beperkt in de dingen die we kunnen leren. Heel veel ligt al vast bij onze geboorte.
Stelling/vraag: We zullen moeten leren onze beperkingen te kennen en te accepteren, ook al vinden we dat helemaal niet leuk. Als deze beperking geen probleem geeft in de omgevingen waar we functioneren, is er niet zo veel aan de hand. Is dit wel het geval, wat dan?
8. De neurowetenschappen weten nog niet precies hoe cognitieve processen werken.
Stelling: Harde bewijzen voor of tegen de blijvende effecten van conditionering en
de-conditionering zijn er niet. Ook trainingsvormen die de mens vanuit stappenmodellen of cognitieve benaderingen proberen te beïnvloeden zijn niet te bewijzen of uit te sluiten. Ook hier past bescheidenheid.
9. Veel oude theorieën over linker- en rechterhersenhelft kunnen overboord. Functies kunnen verspreid liggen over verschillende helften. Rechts verwerkt nieuwe informatie, links routine informatie. Links kent kortere zenuwverbindingen dan rechts. Dat zijn de nieuwe inzichten.
Stelling: Nog steeds zijn er mensen die denken dat bepaalde kwaliteiten gelocaliseerd zitten in een bepaald hersendeel. Goldberg wijst erop dat dit onvolledig is: verschillende delen werken samen bij activiteiten; rechts en links.
10. De werkelijkheid wordt omgevormd door onze behoeften. De werkelijkheid wordt geinterpreteerd, niet exact weergegeven.
Stelling: De vervorming van de werkelijkheid door onze behoeften ontstaat uiteraard in het
brein. We noemen dit meestal ‘beleving’. Veel cognitieve benaderingen onderscheiden de werkelijkheid van de de beleving. Dat is mooi. Die benadering kan blijven, maar misschien niet als middel om onze beleving te veranderen. Het is de vraag of dat kan.
11. Er is nog volgens Goldberg niet veel bekend over hoe cognitieve processen in het brein precies werken. De vraag of we alles blijvend cognitief kunnen beìnvloeden moet waarschijnlijk met nee worden beantwoord.
Stelling: Dit betekent nogal wat natuurlijk voor de bestaande theapieën en trainingen. In de
begeleiding van mensen zullen we echt goed moeten onderzoeken wat wel en niet
veranderbaar is. Misschien zijn bepaalde zaken wel veranderbaar, maar is er
veel meer tijd en inspanning voor nodig. Het is de vraag of organisaties met hun winstoogmerken die tijd hebben.
12. Bewust naar jezelf kijken is moeilijk (zelfinzicht) want je waarneming is getekend door je behoeftes. Stelling: Wat betekent dit voor bijvoorbeeld zelfperceptietesten en voor benaderingen die zelfreflectie hoog in het vaandel hebben? Is een objectieve zelfreflectie wel mogelijk?
(Wie zich lachend wil ergeren aan fout managementjargon moet hier even kijken: http://egobert.wordpress.com/2012/01/31/een-onbegrijpelijk-managementgesprek/)
Waar vind ik toepasbare kennis en gedeelde ervaringen?
Probeer het Pro-abonnement een maand gratis
En krijg toegang tot de kennisbank. 110 onderwerpen, kritisch, wars van hypes, interactief en geselecteerd op wat wél werkt.
Word een PRO
Het gaat er hier nu even om tegenwicht te geven aan de zwakke wetenschappelijke onderbouwing van managementmodellen en om in de bestaande ideeen het rivierwater van nieuwe inzichten te laten binnenstromen.
Dat kan wat eenzijdig ogen, maar is nu even belangrijk bij de beoordeling van de fun-da-menten van de bestaande managementpsychologie. Ik ben zeker niet van de mechanische manier van descartes, en ook al niet van het materialisme, maar vindt het wel belangrijk dat de misschien wel onredelijke eisen die we nu stellen aan mensen bij worden gesteld, als de wetenschap daar om vraagt.
Maar misschien heb je voor onze lezers een pasr interessante linken?
Naar aanleiding van onze recente discussie: lees het boek "Ik ben een vreemde lus" van Douglas R. Hofstadter eens. Dat gaat volledig over die kwestie. Erg leuk ook!
Groet,
wim
Dat is precies wat ik doe door dit soort boeken te lezen en de discussies over het onderwerp aan te gaan. Ik ben heel benieuwd wat je van dit boek vindt en hoe het je denken over deze materie verder brengt.
Mag ik jou 'Het sturende brein' van Elkhonon Goldberg aanraden?
Ik meng me even in de discussie, die ik met interesse volg. Ik heb me niet zo verdiept in de materie als jij en Wim. Je laatste zin triggert mij. We weten dat filosofie en wiskunde heel dichtbij elkaar liggen. Helaas blijkt uit de laatste bijdrage dat je filosofie ''even'' afwijst. Zo makkelijk kom je er bij mij niet vanaf. Zonder geavanceerde apparatuur zijn denkers in staat geweest de werking van onze psyche te doorgronden. Wiskundigen, al millennia voor ons konden dat ook met de sterrenhemel, en we konden ingewikkelde constructies bouwen. Zonder computer of hersenscan. Tegelijk waren het de filosofen die zich afvroegen wat waar was en niet waar, en waarom. En een wiskunde knobbel hielp daarbij. Ik leg dus even de parallel met jou discussie. Voor de vorm en het debat kies je de tegenstelling, maar als je je verdiept in de wiskunde en de aanpalende (!!) filosofie dan zal je bruggen kunnen slaan. als je dan ook in staat bent om dat in je training of lezing te verwerken, dan kom ik!
Hartelijke groet
Rob Evers
Wiskunde en filosofie hebben ons veel zinnigs gebracht maar ook veel onmeetbare onzin. Als je bijvoorbeeld zegt dat god een vuuroven van kwarks is, is die uitspraak niet meetbaar, en in dat verband kan je dan alles roepen. Inzichten vanuit de wetenschap kunnen het kaf van het koren scheiden. En dat is precies wat ik nu vraag: kijk eens vanuit swaab, de waal e.a, naar je oude denkwijze, en verrijk je denken ermee. En daarmee ben ik de laatste die ideeen uitsluit van de ziel, het bewustzijn en dergelijke, al doen veel wetenschappers dat wel. Maar ook zij moeten worden getoetst.
Bepaalde punten lijken mij goed om op te merken.
Ten eerste lijkt het me belangrijk om te bedenken dat de link tussen neurochemie via celbiologie, neurologie, gedachten/bewustzijn naar gedrag een zeer indirecte is.
Grofweg gezegd geloof ik op basis van verschillende bronnen (vnl. lezingen, gekoppeld met eigen kennis) te kunnen stellen, dat je moet uitgaan van het beeld van zenuwcellen waarin chemicaliën schakelen tussen verschillende toestanden. Maar pas een netwerk van aan elkaar gelinkte zenuwcellen (een niveau hoger) vormen samen een gedachte (althans dat is onze geestelijke ervaring daar bij horend). Dat betekent, dat de kennis over één zenuwcel, laat staan over losse chemische stoffen daarin, niets zegt over het bewustzijn; dat is voor gedrag dus eigenlijk niet interessant..
Die 'gedachten' vormen zich in specifieke hersengebieden met ieder hun specialisatie, maar deze gebieden zijn nooit geisoleerd. Het belang van de gebieden zit met name in het feit, dat als we door een ongeluk een bepaald hersendeel beschadigen we delen van denken kwijt kunnen zijn. Een koppeling tussen fysiek en geestelijk dus. (Hersenen zijn echter als netwerk heel flexibel, waardoor sommige processen (deels?) door andere gebieden in de hersenen kunnen worden overgenomen.)
Zo is er ook geen voorstelling te maken van bewustzijn zonder chemisch/fysische processen. Hoe zou dat dan moeten: bewustzijn, ergens hangend in de lucht? gedachten, die zich tussen luchtmoleculen bewegen?
Nee, het is simpel: alle bewustzijn, dat wij ervaren, is onze gewaarwording van processen, net zoals het voelen van aanraking, pijn of warmte dat is. Heel logisch en wat mij betreft heel wetenschappelijk. (Al eens pijn in de lucht zien hangen?)
Leren is nu het trainen van hersencellen om bepaalde combinaties te vormen. B.v. het leren van Berlijn als hoofdstad van Duitsland is het (tijdelijk) tot stand brengen van een specifiek netwerk.
Als je de vraag krijgt: wat is de hoofdstad van Duitsland, gaat het brein allerlei contacten leggen, totdat de juiste combinatie van zenuwcellen wordt gevonden, die met 'Berlijn' correspondeert. (Dit gaat, als het zoeken lang duurt, wel eens samen met een echte 'Aha-erlebnis'.)
Je kunt dus heel veel leren en dat weet iedereen ook zelf. Iemand als Swaab zegt met name dat het 'karakter' vast ligt, dus jouw eigen manier van omgaan met keuze-mogelijkheden. Dat is meer de samenhangende besturing van je gedrag o.b.v. waarnemingen. Zo geloof ik persoonlijk meer in het algemene dan het individuele belang en probeer daarnaar te handelen. Volgens Swaab zit dat vastgelegd in mijn brein en heb ik niet de mogelijkheid (of keuze) om b.v. over te gaan naar een meer individualistische kijk op de zaken.
Voor het begrip van individuen is feitelijk dit hoogste niveau van bewustzijn het belangrijkste en moet je goed kijken naar de set van gebruikte geestelijke tools en strategieën van mensen.
Dit is een soort hoog niveau programmatuur die de meer standaard routines van de menselijke geest bestuurt. Dat zijn samengestelde eigenschappen van een brein, waarin b.v. bepaalde sterktes, onzekerheden, extravertie etc. een rol spelen. Ervaring leert mij (en de wetenschap) dat die deels aangeboren is en deels door de omgeving wordt beinvloed).
Voordeel van dit alles: je hoeft niet veel van zenuwcellen en biochemie af te weten om toch goed gebruik te kunnen maken van psychologie!
Natuurlijk hangt pijn niet in de lucht, maar ik hou de mogelijkheid van telepathische en intuitieve impulsen van buiten de hersenen open. Ook dit deel is voor mij wetenschappelijk nog onuitgewerkt. Men roept heel gemakkelijk dat er geen ziel is of collectief bewustzijn. Maar ik ben itt veel wetenschappers nog niet overtuigd van dit punt.
Met andere woorden: het kan best zo zijn dat er in ons iets huist, dat ons brein benut, maar dat wij niet kunnen waarnemen. We zijn uiteindelijk heel beperkt in onze meetapparatuur.
Het zogenaamde vastliggende karakter van Swaab ken ik, maar ook hier past voorzichtigheid. Hoe de neuronetwerken precies een karaktereigenschap als empathie, hebzucht of flexibiliteit vastleggen, dat is volgens Goldberg nog onbekend.
Mijn conclusie? We moeten veel van zenuwcellen en biochemie afweten om een verneuwende goede psychologie te kunnen ontwikkelen. Hierbij helpt het waarnemingen uit de psychologie te gebruiken. Ook als we ons verdiepen in de vraag of je ander gedrag kunt aanleren, wat een ander leren is dan Berlijn als hoofdstad wat nieuwe structuurtjes aanbrengt in je hoofd.
Niettemin, toch bedankt.
[''Het is mijn bedoeling om tot een verantwoorde synthese te komen van de verschillende opvattingen, maar ik wil daarmee de these en de antithese wel scherp krijgen eerst, en door de nieuwe inzichten de oude verrijken, vernieuwen en waar nodig vervangen.'' ]
einde citaat.
In grote lijnen ken ik het werk van Swaab en de Waal wel. Zij bevestigen evenveel ''oude'' inzichten als dat ze inzichten vernieuwen! Het hangt maar net van je inzicht op dat moment af, toch?
Ik meen dat de psychologie in ''schokgolfjes'' zichzelf voortdurend vernieuwt. Het laatste decennium ingezet door Seligman en Csikszentmihalyi. Kijk meer naar de positieve en sterke kanten van een persoonlijkheid i.p.v. naar therapeutisch bezig te zijn met de zwakten.
In hoeverre zij zich hebben gebaseerd op hersenonderzoek weet ik niet.
Terug naar je stellingen: Waardevol om de discussie te blijven volgen. En een overweging om eens een workshop mee te maken.
Valt dit soort leren leren hier ook onder??
En hoe zit het inderdaad met de vele soorten leren die er zijn??
Acceptatie/bewust laten zijn i.p.v. veranderen heeft in mijn ervaring/optiek nog de meeste kans van slagen; is het meeste 'waar' in de zin van wat werkt.