Narcisme in organisaties (1): Inleiding

Er is geen betere plaats om de mythe van Narcissus te lezen dan het Griekse Fira, bovenop de afgronden van het eiland Santorini, en ik had dat geluk. Op de hoogte daar, temidden van adembenemende schoonheid en goddelijke panorama’s, waan je je een godheid. Precies als de door- en door-verwende Narcissus, die zijn hele leven te horen kreeg hoe prachtig hij was. Daar worden mensen niet leuker van. (Zie ook www.egobert.wordpress.com)

Dat je in Fira eigelijk op de rand zit van een onder water gelopen vulkaan, past nog beter bij de mythe, omdat verwendheid tot hoogmoed leidt, en kwam die niet voor de val? We weten van Narcissus dat hij geobsedeerd was door zijn spiegelbeeld. Geen prettiger bezigheid voor hem dan boven rimpelloos water naar zichzelf kijken. Zwelgen in het heerlijk ego.  

Mensen die van hem hielden kwetste hij. Onder hen was de onschuldige Echo die door een vervloeking van Hera geen gesprekken meer kon voeren, alleen maar de laatste woorden van de ander kon herhalen. Dat ergerde Narcissus enorm, en hij sommeerde haar uit zijn ogen te gaan. 

Narcissus bleef naar zijn weerspiegeling kijken, totdat de wind kwam, en het water in beweging bracht waardoor er geen spiegelbeeld meer was. Naarstig ging hij op zoek naar andere vijvers, maar telkens was daar de wind.

Tenslotte kwam hij bij de grot waar Echo zich verborgen hield. De mythe eindigt zo: ‘Voor de grot waar de stem van Echo nog altijd in huisde vond hij een diepe poel in de luwte van de rotsen en daarin bleef hij staren, steunend van hartverscheurend verlangen. Waarom blijf je zo onbereikbaar? Komt toch geliefde! riep Narkissos en de stem van Echo herhaalde Onbereikbaar? Onbereikbaar? Geliefde. Geliefde. Toen zijn benen te zwak waren om hem nog langer te dragen, gleed hij eindelijk in het lege water beneden. En de stem van Echo herhaalde zijn laatste zucht:…liefde…’ (vertaling van Imme Dros)

Narcissus’ mythe hield me bezig, daar in Santorini. Natuurlijk omdat daar beneden aan de afgrond het water had kunnen zijn, waar hij in was gegleden, maar ook omdat het mij een inzicht gaf. Het inzicht was niet nieuw, het leefde als het ware opnieuw op en werd tot een nieuwe Aha-Erlebnis.

Over een maand zou ik vijftig worden en ik was net een beetje aan het terug kijken op mijn leven. Ik woog de positieve en de vervelende dingen van mijn leven, en probeerde daarmee een totaalbeeld te krijgen. Ik hou van nadenken en stelde vast dat er in mij –zoals vermoedelijk in iedereen- een Narcissus huisde.

Het is natuurlijk niet gemakkelijk om dit vast te stellen. Je hoeft geen narcist te zijn om jezelf graag positief te zien. Het onderkennen van minder plezierige kanten aan jezelf is moeilijker.

En ineens zag ik hoe het werkte. Egocentrisme, trots, ambitie en behoefte aan aandacht hebben een enorme invloed op ons dagelijkse handelen. Het bepaalt veel van ons gedrag, en het maakt de communicatie er niet gemakkelijker op. Trots verwijdert mensen van elkaar.

Egocentrisme maakt ons onaangenamer tegen medemensen dan we in wezen zijn. Ambitie zorgt voor ‘slijmen’, profileergedrag in vergaderingen, roddel en overbelast zijn. Behoefte aan goedkeuring, bevestiging en applaus zou ik willen vangen onder de term ‘aandachtsbehoefte’

Reden genoeg dus om me eens in het thema ‘narcisme’ te verdiepen. Ook al omdat narcistisch gedrag, hoeveel het het individu ook lijkt op te leveren, uiteindelijk improductief gedrag is. Zeker in organisaties. Het bevordert de samenwerking niet; het werkt de samenwerking tegen. En het veroorzaakt allerlei machtsspelletjes tussen mensen.

(Wordt vervolgd)