Killers en verandermanagement

Misdadigers heb je in allerlei soorten en maten. Je hebt de impulsieve moordenaars, die door een defect aan de prefrontale cortex, het plannertje en coordinatortje in ons hoofd, slordige moorden plegen. Dan is er de groep moordenaars die een goed functionerende prefrontale cortex heeft. Zij plannen hun moorden met uiterste precisie.

Dan zijn er de vaak zeer intelligente witte boorden criminelen. En dan zijn er nog de pathologische leugenaars. Zij zijn niet direct criminelen, maar tussen hun breinen en dat van ons zitten ook opmerkelijke verschillen.

Er zijn oorzaken voor hersenafwijkingen en –beschadigingen die leiden tot criminaliteit. Een moeder die alcohol drinkt tijdens de zwangerschap bewijst niet alleen haar foetus een slechte dienst, maar ook de samenleving van de toekomst.

Maar er zijn ook problemen in het foetale stadium waar de moeder weinig aan kan doen. Zuurstofgebrek bij de geboorte is bijvoorbeeld een probleem dat criminelen kan vormen. Later wordt hoofdletsel soms een oorzaak voor misdadigheid.

Is het nu zo dat je crimineel wordt, of dat je bij geboorte crimineel bent? En dan ook: voor altijd bent? Met andere woorden: doet de omgeving waarin je leeft er toe?

Het kan beiden. Gezonde breinen kunnen crimineel worden door omstandigheden. Maar omdat het brein plastisch is, kan dat effecten hebben op de structuur van het brein. Dus: het brein kan veranderen door omstandigheden.

Het omgekeerde is ook waar: het brein bepaalt hoe je je gedraagt in omstandigheden. Dus: defecten aan het brein gedragen zich als de defecten in een machine. Als er iets stuk is, of beschadigd, dan heeft dat effecten op het gedrag van de machine.

In sommige gevallen is crimineel gedrag dus af te leren; in andere gevallen niet. Mist een computer de mogelijkheden van een touch screen, dan kun je het scherm aanraken wat je wilt, er zal niet gebeuren wat je wilt. Zo is het ook met het brein.

Maar hoe zit dat met het brein van je collega’s en van jou? Laten we er even vanuit gaan dat er in jouw werkomgeving geen criminelen zijn. Betekent dat dan ook dat die breinen allemaal perfect functioneren? En dat je collega’s alles maar kunnen aanleren en afleren wat ze willen?

Sommige mensen zeggen van wel. Je kunt alles leren en ook alles afleren. Maar dit is echt veel te optimistisch. Je kunt niet alles leren, en je kunt ook niet alles afleren. En hoe komt dat?

Ik zal het eerst eens ‘onwetenschappelijk’  zeggen: het gaat erom in hoeverre je je wil kan opleggen aan je gedrag. Als je je bijvoorbeeld voorneemt om te stoppen met roken, doe je dat met je prefrontale cortex, dat plannertje waar ik het net over had. Het is echter maar de vraag of de rest van je systeem luistert.

Als we je prefrontale cortex nu voorstellen als de baas van een afdeling, kunnen we de andere hersendelen zien als de medewerkers. De vraag is: lukt het de baas om zijn medewerkers in het gareel te krijgen?

Dat zal bij het ene onderwerp makkelijker gaan dan bij het andere onderwerp. En het zal bij het ene onderwerp voor de ene medewerker ook makkelijker zijn dan voor de andere.

Zo is het ook met je brein. De baas is de prefrontale cortex, en de medewerkers zijn de andere hersendelen. En dan kan je de vergelijking doortrekken, want de medewerkers werken er langer dan de baas, en hebben al die jaren dat hij er niet was, zelfstandig gewerkt.

In de praktijk van het bedrijfsleven levert dat wel eens problemen op, maar in ons brein ook. De ‘baas’ geeft wel eens opdrachten, die de medewerkers niet uitvoeren of kunnen uitvoeren.

Het heeft te maken met je prefrontale cortex en de andere hersendelen. Je prefrontale cortex is de baas en gedraagt zich ook zo. Het is de zetel van je bewustzijn, maar de rest luistert simpelweg niet altijd.

Zoals ons gedrag niet altijd naar onze wil luistert. Ons brein krijgt onze doelen dan niet uitgevoerd.

En dat geldt niet alleen voor ons, dat geldt ook voor onze collega’s. En dat is bij veranderingen belangrijk.  Bij die veranderingen moeten we ons afvragen wat we wel en niet kunnen. Met welke beschadinkjes zijn die breinen van ons en onze collega’s behept?

Bij criminelen stelden we af dat sommige gedragingen af te leren zijn en anderen niet. Dat zal bij niet –criminelen ook zijn. Hun breinen vertonen dan wellicht minder sterke afwijkingen dan die van criminelen; ook daar zal wel iets mee aan de hand zijn.

In elk geval houdt ons vermogen om dingen te leren en te veranderen verband met de relatie tussen de prefrontale cortex en de oudere hersendelen. Zoals bij criminelen een defect in de prefrontale cortex een ander effect zal hebben dan een defect in de amygdala, zo zal bij niet criminelen de prefrontale cortex en de amygdala ook niet altijd even florissant functioneren.

Als afsluiting nog wat relevante opmerkingen over de prefrontale cortex:

-De prefrontale cortex is dat wat ons in belangrijke mate laat verschillen van de dieren.

-De prefrontale cortex bevat ons bewustzijn, ons planningsvermogen en ons mentale coördinatievermogen.

-De prefrontale cortex kwam relatief laat in de evolutie.

-De prefrontale cortex is de dirigent van ons brein, maar de andere hersendelen negeren hem nogal eens. Dat is niet gek, want de andere hersendelen hebben het honderdduizenden jaren zonder prefrontale cortex moeten stellen.

-De prefrontale cortex speelt een belangrijke rol in veranderingsprocessen: je 'plant' er nieuw gedrag mee bij jezelf. De vraag is of je brein verder zo is uitgerust dat je je kunt veranderen op het punt dat je wil.

Bert Overbeek publiceerde onlangs het boek ‘ Slechte chefs werk je weg’. Dit boek (ook als ebook uitgegeven) tegen slecht management is een boek met een knipoog en is te verkrijgen via deze link: http://www.mijnmanagementboek.nl/shop/index.php/catalogsearch/result/?q=slechte+chefs+werk+je+weg

Overbeek twittert op Goeroetweets en heeft een JongeBazen groep op Linkedin.