Medewerkers objectief beoordelen? Bestaat niet!

Eén van de competenties die we kennen, is ons vermogen tot oordelen. Omdat iedereen een persoonlijke en unieke hersenstructuur heeft, en het oordeelsvermogen afhankelijk is van die hersenstructuur, bestaat er niet zoiets als een ‘objectieve beoordeling’. Beoordelingen en oordelen zijn per definitie subjectief. Ze worden bovendien medebepaald door de omgeving waarin je groot wordt gebracht. Normen en waarden zijn dus cultuurbepaald en gelden niet objectief? Vaak wel. Zo mag je in de ene cultuur geen rundvlees eten, en in de andere geen varkensvlees. En zo schrijft de ene cultuur voor vrouwen een hoofddoek voor en de andere ziet het juist als onderdrukking. Dergelijke normen zijn subjectief en of er ook universele normen en waarden zijn, die dat subjectieve ontstijgen, dat is de vraag.

In ons brein is het zo geregeld dat wij het vermogen hebben om dingen, normen en waarden aan te leren, een functie van de prefrontale cortex.  Bovendien hebben we het vermogen om het geleerde op te slaan in de hippocampi, waar ons geheugen huist. Dit stelt ons in staat om ons aan te passen aan de omgevingen en ‘culturen’ (ook bedrijfs- en andere organisatieculturen) waarin we functioneren.

Daarbij kunnen een tweetal moeilijkheden optreden

-          De cultuur waar we uit komen bemoeilijkt aanpassing aan de cultuur waar we in gaan functioneren. Een moslim die in een hindoegemeenschap komt, zal niet star moeten zijn, anders komt er van die aanpassing niet veel terecht. Op een kleinschaliger niveau kan je zoiets ook overkomen met een bedrijfscultuur. Als die erg verschilt van de cultuur waar we uitkomen, zal het moeite kosten ons er aan aan te passen. (Dit is een succesfactor, maar ze wordt zelden gemeten door assessoren.)

-          Ons brein is niet helemaal ‘gezond’. Om ons aan te passen aan een omgeving gebruiken we onze frontale hersenkwabben. Die kunnen beschadigd zijn. Als dit zo is, vinden mensen het bijvoorbeeld moeilijk om keuzes te maken in situaties die erom vragen. Ze kunnen niet meer beoordelen wat goed voor ze is.

Dat beoordelen kan ver gaan. Mensen kunnen voorwerpen soms niet meer herkennen. De neuroloog Oliver Sacks beschrijft zelfs een begaafd pianist die zijn vrouw voor een hoed aanzag, en de dagelijkse routines door middel van liedjes kon doen. Als de liedjes stopten, wist hij niet meer wat hij moest doen.

Neurowetenschappers beschrijven, net als psychiaters, natuurlijk altijd cases waarin mensen behoorlijk ‘ziek’ zijn. (Ze leiden hun beeld van de menselijke geest daaruit af.) Maar zoals vrijwel niemand een perfect lichaam heeft, zo heeft ook vrijwel niemand een perfect brein. En dan zijn er nog de onderlinge verschillen. De één is bijvoorbeeld impulsiever dan de ander. De ander is besluitvaardiger.

Geen brein is hetzelfde, en de vraag is natuurlijk of niet ieder brein in meerdere of mindere mate afwijkingen vertoont. Niet iedereen is ‘ziek in zijn hoofd’, maar of iedereen alles altijd even snel kan leren, valt ernstig te betwijfelen. Objectiviteit bestaat niet.

Een omgeving moet afspraken maken, normen en waarden stellen om al die verschillen in belevingen en werkelijkheden enigszins te objectiveren; dan kunnen mensen zich daaraan aanpassen. De geschiedenis van de mensheid laat zien hoe moeizaam dat proces is verlopen. Hoe komt dit? Omdat aanpassen een zaak is van de frontale kwabben, meer precies van de prefrontale cortex.

Deze cortex is pas laat in de evolutie gekomen. Daarvoor hebben onze hersenen zich zonder gered. Je zou kunnen zeggen dat onze oude ‘hersendelen’ met al hun impulsen en primaire gedrag het winnen van de prefrontale cortex, en dat kan problemen geven bij de aanpassing aan normen en waarden. We hebben de intentie en het doel om ons te houden aan afspraken, maar ineens spelen de oudere hersendelen op, en lukt het niet.

Het moge duidelijk zijn dat omgevingen onze meningen en oordelen sterk beïnvloeden. Een cultuur bepaalt wat bijvoorbeeld flexibiliteit is (24/7 beschikbaar zijn voor de organisatie, enz.), of gerichtheid op de buitenwereld of wat gepast is en wat niet.

Omdat onze prefrontale cortex keuzes maakt, die de aanpassing zullen bevorderen, zijn onze meningen meer beïnvloed door omgevingen dan we denken. Daarbij komt nog dat ons ‘intentionele gedrag’ wordt doorkruist door ‘emotionele actietendensen’, plotselinge emotie-impulsen, die om stuurvoorrang vragen.

Die kunnen ons tijdelijk in een mindset plaatsen, waarin onze meningen plotseling heel erg anders lijken. Want, zoals uit onderzoek naar voren komt, wij passen onze opvattingen aan aan onze emoties, hoe rationeel we ook lijken. Laat niemand dan ook denken dat we objectieve oordelen hebben. Wel kunnen we afspraken maken, normen en waarden stellen, maar zelfs dan is het de vraag of we er toe in staat zijn die objectief te bewaken.

Knap eigenlijk dat we er toe in staat een samenleving te bedenken, die betrekkelijk ordelijk verloopt.

Op 20 september verzorgt Bert Overbeek een betaalbare workshop', 'Kunnen we wel veranderen?' Hierin staan verandermanagement en recent breininzicht centraal. Hier vind je de link: http://www.jongebazen.nl/verandermanagement/workshop-voor-managers-trainers-en-coaches-over-het-brein  Bert twittert op Goeroetweets. (pitchersupport.com)