Kredietcrisis en bezinning?

‘God heeft de markt vast niet gemaakt’ zegt iemand in Dagboek van een slecht jaar van nobelprijswinnaar J.M. Coetzee. Interessant gezichtspunt, dat hij in de volgende regels verder uitbouwt.

‘En als wij mensen hem hebben gemaakt, kunnen we hem dan niet ongedaan maken en opnieuw maken in een vriendelijker vorm?’

Dergelijke zinnen krijgen door de kredietcrisis meer gewicht. Eén van de dingen die je in het huidige tijdsgewricht ziet, is de neiging tot bezinning. Lees de kranten er maar op na. Er wordt driftig gefilosofeerd over de oorzaken van de crisis. En zoals ‘rechts’ na de val van de muur in ’89 sprak van ‘de val van het socialisme’, zo grijpt ‘links’ de gelegenheid aan om de huidige crisis te zien als het ‘faillisement van het kapitalisme’.

Het NRC liet dit weekend een Duitse sociaal-psycholoog aan het woord die onze consumptiedrift te vervangen door andere vormen van zingeving. Met andere woorden: op dit moment lijken er pogingen ‘gaande tot een ‘Umwertung’ van bestaande normen en waarden te komen.

In dat koor lijkt de stem van Coetzee’s personage een mooie. Competitie vervangen door samenwerking. Coöperatief in plaats van zelfzuchtig. De handen ineen. Niet als straatvechters maar als mensen die gemeenschappelijk nut nastreven.

Ik was in Australië de afgelopen maand, en meende waar te nemen dat de ‘rat race’ daar minder leeft dan hier. Ik weet niet of het zo is, maar het leek zo. De Australiër zegt ongeveer overal ‘No worries’ op. Het tempo waarin de koffie wordt geserveerd in café’s, is naar onze maatstaven zeer langzaam. Tien minuten was geen uitzondering. En bijna in elk restaurant werd een bestelling vergeten. Maar er was veel persoonlijke aandacht, en dat maakte alles goed.

Niemand leek om chaos in de serviceverlening te malen, en na een week deed ik dat zelf ook niet meer. Er ontstond een soort rust die in onze Westeuropese samenleving niet meer bestaat. Wij rennen van rendement naar efficiëncy. Ineens leek me dat een zeer onzinnige manier van leven, dat gehol. Wat levert het nu op? Dat je je bestelling drie keer zo snel krijgt? Zoiets ja.

Maar wat is de tol die we betalen? Ik wil hier niet de moralist uithangen, maar wil toch ook een keer stil staan bij de ontwikkelingen in de economie en samenleving. Ergens zijn we een verkeerde weg ingeslagen, en volgens mij heeft het te maken met de haast die we hebben. We zijn geweldig in het uitvaardigen van een rookverbod, dat bedreigt onze gezondheid, maar we werken ons omver om die auto te kunnen kopen, die zijn eigen bijdrage levert aan iets dat veel ongezonder is: de verdere verzieking van ons milieu.

Ik houd van hard werken, van samen een mooie prestatie neerzetten, maar de invalshoek van Coetzee’s personage houdt me steeds meer bezig. Misschien wordt het wel een stuk leuker voor meer mensen, wanneer we de handen ineenslaan op de markt, elkaar helpen, in plaats van elkaar de periferie in te concurreren.

No worries zal dan wat vaker uit onze monden klinken.