Intuitie en besluitvorming: een goed koppel?

In onze wereld is veel behoefte aan snelle besluiten. En om te besluiten heb je informatie nodig. Over de markt, over je concurrenten, over de laatste technische ontwikkelingen, over recente regelgeving, politieke besluiten, kortom: over alles wat met de verkoop van je product te maken heeft. Deze gegevens helpen je om een sterke speler te blijven op de markt.

Maar er is een probleem. De informatie, de data, zijn niet altijd up-to-date. Ze zijn verouderd en vaak onvolledig. De gegevens waar Management Teams over beschikken, zijn simpelweg niet actueel en daardoor staan de besluiten op drassige grond. Dit is een probleem waar de meeste organisaties mee kampen.

Dus gaan ze op zoek naar alternatieven. En een van de meest geprezen alternatieven is intuitie. Steve Jobs zei hierover: ‘Heb de moed om je hart en intuitie te volgen. Die weten al waar je naar toe moet.’  Dit idee, dat intuitie alles al weet en geen behoefte heeft aan toetsing met data, is wijd verspreid. Het werd verkondigd door grootheden als Einstein, Socrates en Picasso, om er maar eens een paar te noemen.

Er zijn ook businessboeken over intuitie als een middel tot besluitvorming. Ze geven veel voorbeelden waaruit blijkt dat snelle intuitieve besluiten goed uitpakken. Als lezer krijg je dan de indruk dat je gewoon op je intuitie moet vertrouwen. Dan komt het wel goed.

Dit is als idee natuurlijk enorm aantrekkelijk. Je hoeft je niet eindeloos in allerlei boeken en gegevens te verdiepen, je kunt gewoon je hart volgen. En dan kun je razendsnel besluiten nemen. Beroemde voorstanders van dit idee zijn Malcolm Gladwell, Gary Klein en in Nederland bij Ap Dijksterhuis.

Maar wat in vrijwel al hun praktijkvoorbeelden opvalt, is dat mensen met een juiste intuitie vrijwel altijd ervaren en deskundig zijn. Ze zeggen iets ‘aan te voelen’, voelen wantrouwen of juist vertrouwen, en dit ‘gevoel’ voltrekt zich ‘in een flits’. Ze denken er niet over na, en vragen zich af hoe het kan dat ze zonder erover te redeneren zo snel de situatie doorzien.

Toch lijkt het er bij nadere studie op dat ervaring en deskundigheid een voorwaarde zijn voor de juistheid van zo’n ‘gevoel’. Er is dan ook een goede reden om niet zomaar Jobs na te papagaaien wanneer hij zegt dat je hart en intuitie wel weten waar je naar toe moet. Hij, en met hem talloze andere grootheden, lijken te veronderstellen dat je intuitie het altijd bij het rechte eind heeft. Was dat maar waar! Wat zou dat ons geweldig helpen, zeg.

Het punt is dat we verkeerde inschattingen maken. En dat we dat zelf niet door hebben. We maken dan een vergissing en denken dat we het bij het rechte eind hebben. Ik heb het hier over de uitgebreid bewezen menselijke neiging om zichzelf en zijn beoordelingen te overschatten.  Zelfs als we deskundig en ervaren zijn op een bepaald gebied maken we beoordelingsfouten die we over het hoofd zien.

Dit betekent dat we zelf niet goed kunnen beoordelen of onze intuitie het bij het rechte eind heeft of niet. Zelfs al denken we het zeker te weten, dan is het nog niet gegarandeerd. Het menselijk verstand is erg gemakkelijk te manipuleren, en bovendien is het niet in staat om dat zelf objectief te beoordelen. Onze hersenen vullen de hiaten in zijn kennis in, en wij hebben dat met ons bewustzijn niet door. We weten misschien enigszins wat we weten, maar we weten niet wat we niet weten. En zo kan het gebeuren dat we ons veilig voelen terwijl we het niet zijn, en ons onveilig voelen terwijl we veilig zijn. En ons IQ maakt dan weinig uit; slimme en minder slimme mensen maken dezelfde vergissingen.

Gewoon je hart volgen, zoals Steve Jobs aanraadt, is absoluut een mogelijkheid, als we maar beseffen dat we er met onze intuitie regelmatig naast zitten, vooral als we ondeskundig zijn op het gebied waarover we onze intuitie laten schijnen. Dit betekent dat we aan een kant

Wat is intuitie nu precies? Het is belangrijk om dit te weten, om je intuitie goed te kunnen gebruiken; de kwaliteiten er van te kennen en de beperkingen eveneens. Heel dichtbij de werkelijkheid komt een wat complexe omschrijving die ik onmiddellijk zal toelichten: intuitie is de razendsnelle creatieve respons van een getraind brein op een prikkel van buitenaf.

Onze hersenen verwerken zintuiglijke informatie en vormen daar een beeld van. Omdat er in situaties vaak gehandeld moet worden, overweegt het brein ook razendsnel een reactie op zo’n situatie. Dat hebben we gemeen met de dieren die immers om te overleven ook een aantal reflexen hebben ontwikkeld, waarmee ze in tienden en soms honderden van een seconde een waarneming omzetten in een actie. Denk maar een gazelle die een roofdier probeert te ontlopen. Of aan een krokodil die roerloos ligt te wachten en dan vliegensvlug toeslaat.

Mensen leren in hun leven van alles. Specialisten verfijnen die dingen echter nog en hebben over een bepaald onderwerp een brein vol informatie die opgeslagen ligt in breinattractoren. (Breinattractoren zijn verzamelingen neuronetwerken die met elkaar verbonden zijn. Je kunt ze vergelijken met sterrenstelsels die samen een melkwegstelsel vormen).

Als zich nu plotseling een situatie voordoet die om een oplossing vraagt (bijvoorbeeld de verkoop van je huis), dan verzamelt het brein razendsnel al die opgeslagen informatie om het om te zetten in een ‘advies’. Dit ervaren wij als een gevoel dat we intuitie of instinkt noemen.

Wij verwonderen ons zelf over die ingevingen. Ze verrassen ons, omdat ze sneller zijn dan ons bewustzijn. Nog voordat we iets beredeneerd hebben, is er al een idee hoe het moet. En hoe deskundiger je bent, des te treffender kunnen de breinattractoren je ingevingen maken. De kwaliteit van intuitieve ingevingen is soms verbluffend. Vandaar dat de mensen vroeger dachten dat het een stem uit de hemel was.

Ik hoop dat je nu een beetje begrijpt hoe het werkt. Er komt iets op ons pad dat om een oplossing vraagt, en nog voordat je bewustzijn heeft beredendeerd wat er gebeurt, heb je al een antwoord. Omdat dit razendsnel gaat, verwart het ons. Maar in de natuur hebben dingen soms een ongelooflijke vaart. Denk maar aan de snelheid van de vleugels van een kolibri. Of de snelheid van het licht. Ons bewustzijn heeft moeite zulke dingen te bevatten, maar dat wil niet zeggen dat het niet zou kunnen.

Intuitie is dus de razendsnelle creatieve respons van een getraind brein op een prikkel van buitenaf. Hoe komt het dat die niet altijd betrouwbaar is? Het antwoord is relatief eenvoudig. Je brein maakt gebruik van de kennis, de informatie die opgeslagen ligt in zijn attractoren. Daar zit niet meer in dan je geleerd hebt. Je intuities zullen dus gevormd worden door de informatie die je tot je beschikking staat.

Maar die informatie is eigenlijk bijna nooit volledig. Er valt altijd weer iets te leren. Dat betekent dat je met je ingevingen flink de plank mis kunt slaan. Wat je nodig hebt om de kwaliteit van je intuitie te verbeteren is een ‘innerlijke criticus’. Maar wij mensen schatten dingen voortdurend verkeerd in en hebben dat dan zelf niet door. Onze innerlijke critici zijn helaas niet helemaal betrouwbaar.

Bert Overbeek geeft op donderdag 11 december een training over het brein en verandermanagement. Dit onderwerp zal dan ook ter sprake komen. Nuttig voor managers, trainers en coaches. Info via pitcher.support@hetnet.nl