Hoezo zijn anderen 'de blinde massa'?

Als er één term is, die ik arrogant en denigrerend vind, is het wel het woord ‘blinde massa’. Ik hoorde de term voor het eerst in de jaren ’70, toen de alternatieve (vooral linkse) wereld zich afzette tegen de prestatiedrang en welvaartssamenleving. Krakers, anti-Vietnam-betogers, en anti-kernwapendemonstranten, die zelf een behoorlijke ‘massa’ vormden, gebruikte dat woord om de rest van de samenleving voor te stellen als een clubje volgzame stumperds.

Deze als willoze, domme slachtoffers van overheidspropaganda geframede medemensen zouden niet zelfstandig en onafhankelijk nadenken; normen in het alternatieve milieu. Aan het einde van de jaren zeventig zag je in Nederland het anarchisme terrein winnen, dat een onderdak vond bij krakers, die ook niets met de massa hadden.

Wie in bijvoorbeeld 1977 door Amsterdam liep en bij de boekhandel naar binnenging, kon daar allerlei gestencilde blaadjes vinden die overheidsbeleid aan de kaak stelden, en daarin dook het woord ‘blinde massa’ voortdurend op. In die dagen was de blinde volgzame massa meestal ‘rechts’ in de ogen van de zogenaamde onafhankelijke denkers. Er waren voor mensen die ‘zelf denken’ propageerden, opvallend veel mensen die hetzelfde verhaal vertelden.

Na de val van de muur viel de linkse bodem tijdelijk uit de ideologie, en daarmee verdween voor een tijd het begrip ‘massa’ van het toneel.

‘Rechts’ nam het sarcasme en het onafhankelijkheidsdenken over, wat leidde tot mensen als Theo van Gogh, Pim Fortuyn en Geert Wilders. De alternatieve wereld kreeg allerlei etiketten opgeplakt. ‘Wappies’, ‘gekkies’ en ‘linkse kerk’ zijn de bekendste. Het begrip ‘massa’ hoorde je eigenlijk niet meer. Wel zag je het idee rondzingen dat je zelf je gedachten moest vormen. Onafhankelijk. Onder meer DWDD had er zelfs een jaar een filmpje over. Niet tot de massa behoren bleef een identiteitsdingetje, waarmee je kon onderscheiden.

‘Kijk, ik ben origineel, ik behoor niet tot de massa’.

Ondertussen zijn we natuurlijk allemaal beïnvloed en geconditioneerd door de wereld die ons omgeeft, en is ieder denkbeeld te beschouwen als een ‘meme’. En zo’n meme is ook de term ‘blinde massa’. Op dit moment hoor je hem veel in kringen, die zichzelf ‘compleetdenkers’ noemen. Deze compleetdenkers worden door anderen complotdenkers genoemd. Mensen die hun denkbeelden niet overnemen, gelden in de ogen van sommige compleetdenkers als de blinde massa. Zij echter niet. Zij hebben 'het' door. De overheid is met zijn COVID 19-maatregelen bewust bezig om ons onze vrijheden te ontnemen, om ons te laten wennen aan allerlei onzinnige maatregelen, om ons in te laten enten met een vaccin waarin een chip zit die ons tot in detail controleert en uiteindelijk om ons te vernietigen en te decimeren. En wie het niet 'ziet' of gelooft, die is blind en behoort tot de massa.

Dat reduceren van iemand die anders denkt tot een onnadenkend, angstig wezen is de kern van het ‘anti-massa denken’. De ideeën hieromtrent kwamen voort uit paranoïde 20^e eeuwse romans als ‘1984’ van George Orwell, ‘Brave new world’ van Aldous Huxley en ‘Het proces’ van Franz Kafka. In al die boeken zien we overheden, die mensen tot nummers en willoze slaven maakt. Ze zijn van enorme invloed geweest op de anti-massa-meme.

Niemand hoeft bezwaar te maken tegen mensen die kritisch kijken naar 5G, naar Agenda 21 en 30 van de VN, naar privacyschendingen, kindermisbruik, witwasserijen, ongelijkheid tussen arm en rijk, het inperken van vrijheden, de farmaceutische industrie, het effect van mondkapjes, inentingen en testen en naar onbehoorlijk gedrag van overheden en fiscale of bancaire instellingen. Integendeel, dit is noodzakelijk, en in een democratie moeten deze zaken absoluut kunnen. Het gaat er echter wel om hoe je dat doet.

Dat we in een onrechtvaardige wereld leven, valt zonder veel moeite te beamen. En mensen die daar verandering in aanbrengen, vallen te prijzen. Waar we kritischer op moeten zijn is selectieve waarneming, halve waarheden, gesjoemel met feiten en vooral het beschuldigen van mensen of instituties, zonder dat we daar bewijzen voor hebben. Bijvoorbeeld omdat we onze intuïtie of ons buikgevoel blind vertrouwen. In 'Het Flitsbrein' heb ik de nadelen van dat soort blinde vertrouwen op een rij gezet.

Terug naar die andere vorm van verblinding: de massa. Wie andersdenkenden ‘blind’ noemt, of ‘bruikbare idioten’, een term die TV-persoonlijkheid Robert Jensen geleend heeft van Lenin, veronderstelt dat hij zelf niet blind is, of tot een massa behoort. Hij is ‘een onafhankelijk denker’, en daardoor iemand die ‘ziet’. Vaak zet zo iemand zich af tegen ‘reguliere’ media. Het journaal en de kranten. Zonder bewijs wordt journalisten verweten dat ze voor hun artikelen worden betaald. Als die dit ontkennen worden ze met een opgetrokken wenkbrauw bekeken.

Interessant is hier dat alternatieve media als ‘De andere krant’ en ‘Gezond verstand’ veel meer lezers trekken dan andere media, en daarmee zijn ze dan gelijk ‘regulier’: ze worden eveneens gelezen door een massa. 'Compleetdenkers' zijn net als alle andere mensen deel van een tribe; een van de normen en waarden van hun groep is onafhankelijk denken en je niet laten beïnvloeden door ‘reguliere’ media.

Tribes zijn een eeuwenoud fenomeen. En een van de minder prettige kenmerken van tribes is het zogenaamde wij-zij-denken. Wij-zij-denken leidt ertoe, dat mensen leden van hun eigen groep (gelijkstemden) veel genuanceerder beoordelen dan leden van de andere groep. Als ze onfatsoenlijk of antisociaal gedrag vertonen, wordt dat vergoelijkt en met begrip bejegent. Maar behoort iemand tot de groep die anders denkt, dan verdwijnt dat begrip en zijn de oordelen harder. Dit is een onbewust veiligheidsmechanisme: door met mensen te clusteren sta je sterker. En dit is exact wat er gebeurt met mensen die andersdenkenden voor blinde massa uitmaken.

Zij kunnen die mensen simpelweg niet zien als weldenkende mensen, die na kritische afwegingen tot een ander oordeel komen. Die moeten wel beïnvloed, ingehuurd, betaald of geïndoctrineerd zijn door ‘de vijand’. Hoe kan het toch zijn dat die mensen niet zien wat ‘de waarheid’ is? Ah, kijk, ze zijn bang, ah luister, de overheid speelt daarop in, en oh ja, de reguliere media lopen aan de leiband van die overheid.

Omgekeerd begrijpen andere tribes niets van de zorg die achter complotdenken ligt en die helaas van tijd tot tijd wordt bevestigd. Banken die er een potje van maken, politici die er malafide praktijken op nahouden, veiligheidsdiensten die privacywetgeving schenden, rijken die zich verrijken en armen die steeds armer worden, bedrijven die zich niets aantrekken van milieuproblemen, en ga zo nog maar even door. Als ministers vinden dat discussies in achterkamertjes moeten worden gevoerd, dan neemt de achterdocht en ook het complotdenken toe.

Mensen die niet denken wat jij denkt 'een blinde massa' noemen is een massaverschijnsel en het is tribal. Ook al denk je origineel te zijn, je behoort ook tot een ‘denkrichting’, en die denkrichting is van belang. Maar pas op met arrogantie en selectieve waarneming en blijf openstaan voor andere mogelijkheden, ook als die kritisch zijn op jouw manier van denken. Alleen dan voorkom je groupthinking. Groupthinking  is dat je je veilig voelt in een groep, ook wanneer die groep het niet bij het rechte eind heeft. En dan krijg je gekke dingen. Zoals in gesprekken over de moord op de premier praten. Of roepen dat ‘feiten’ er niet toe doen. Ik stel liever iets anders voor. Laten we naar elkaars zorgen luisteren, en kijken of we dan samen verder komen. Bruggen slaan tot de tribes om problemen het hoofd te bieden.

Slappe consensuspolitiek? Nee. Elkaar vooruit helpen. En de democratische mogelijkheden benutten om boven de eigen groep uit te denken. Verbinding dus. Van tribes. Want dat heeft homo sapiens in de geschiedenis laten overleven en verder gebracht in zijn kennis. Samen verwerven we misschien ook het inzicht dat planeet en individu ten goede komen. Laten we hiervoor ons best doen.

Voor zijn boek 'Het Flitsbrein' (2015) deed Bert Overbeek onderzoek naar intuïtie en het brein, naar menselijk denken en ontdekte na doorvorsing van het onderzoek dat wij mensen onze eigen beoordelingen veel te positief inschatten. Het boek is uitgegeven bij Futuro Uitgevers en bij iedere boekwinkel te koop.