Het kantoor is een dierentuin!

De laatste weken las ik het boek Chimpansee politiek van Frans de Waal, onze vaderlandse trots in de wereld op het gebied van biologie. Het boek beschrijft het gedrag van apen in een dierentuinkolonie in Arnhem. Jarenlang bekijkt de Waal de dieren en ontwaart gedragspatronen bij de dieren, die je kunt omschrijven als politiek gedrag. De Waal omschrijft zelf hoe we die term moeten opvatten. Hij ziet het als ‘sociale manipulatie om invloedrijke posities te verwerven en te behouden’.

Voor mijn werk bekijk ik de serie The Office, een Amerikaanse comedy over kantoorrelaties, en het boek bracht me de laatste weken op het idee om de manier van kijken van de Waal toe te passen op de karakters uit de serie. Eigenlijk zijn mensen in een kantoortuin goed te vergelijken met chimpansees in een dierentuin, en het was dan ook amusant en interessant om zo te kijken.

Chimpanseegedrag laat ons misschien een eerder stadium van onze evolutie zien. Hun prefrontale cortex is kleiner, ze lopen niet rechtop zoals wij en ze praten niet zoals wij. Dat zijn de verschillen. Maar de Waal laat zien dat ze op hun eigen wijze strategieen ontwikkelen, dingen onthouden (soms erg lang), wraak nemen (soms veel later), zich met elkaar verzoenen en een strijd aangaan om macht, waarbij coalities erg belangrijk zijn. Status schept privileges. De Waal onthult hierbij iets bijzonders: niet de fysiek sterkste man krijgt de macht, maar degene met het beste informele netwerk.

Tijdens het lezen van het boek dat volgens de Standaard ‘leest als een thriller’ krijg je voortdurend hetzelfde idee: dit zijn verwanten van ons. Ze streven naar doelen en ze doen dat slim, door gebruik te maken van social skills. Het leven in een gemeenschap doet een beroep op hun aanpassingsvermogen, zoals het dat ook bij ons doet. Om daarin te overleven en je veilig te voelen, een belangrijke reden voor sociaal gedrag, zal je je op moeten laten nemen in een hierarchie. Deze wordt door de groep bepaald.

In The Office zien we een karikatuur van hoe mensen het doen. Dingen worden in dit soort series uitvergroot zodat we er om kunnen lachen. En hoewel de serie weinig focust op de sociale netwerken in de groep, zien we de gedragingen die de Waal bij chimpansees beschrijft wel degelijk ook bij mensen voorbijkomen. We zien hoe er om status wordt gevochten door alfamannetjes, hoe de coalities dit beinvloeden, we zien dat het gaat om invloed, om status, om privileges, om conflicten en verzoeningen en om de ontwikkeling van sociale strategietjes om staande te blijven in de groep. Aanpassing is een vereiste om mee te kunnen en te mogen doen. Je hebt een plaats in de informele pikorde en als je daar uit treedt dan gaat het mis.

Dat is wat in The Office gebeurt en dat is wat in een chimpansee kolonie gebeurt. Ik zou dan ook iedereen die met teams werkt zowel het boek van de Waal als de serie aan willen raden. Je lacht veel, je leert veel en het is net of je beter begrijpt wat ons mensen drijft. Vooral als we in teams werken. Aangeleerd gedrag? Zeker dat ook. Maar erg veel biologische automatismes. En daarvan, dat hebben we van de neurowetenschappers geleerd, zijn de meesten onbewust.

Wat je er mee kan? Je leert nog beter kijken. Je ziet weerstand niet alleen meer als een uiting van niet serieus genomen worden, je begrijpt dat het een onderdeel kan zijn van hierarchische strijd die met status samenhangt. Dan ga je hem heel anders bekijken. De Waal’s Chimpanseepolitiek en The Office zijn zeer de moeite waard. Succes ermee.