Potdorie, het brein zit vol tegenstrijdigheden!

Bij veranderingsprocessen en het aanleren van gedrag is het heel belangrijk dat we over een goed functionerende prefrontale cortex beschikken. Dat klinkt erg ingewikkeld, maar het valt mee: de prefrontale cortex is de dirigent van ons brein. Het geeft de muziek aan, het coördineert de informatie die andere hersendelen verzamelen. Na dit artikel zal je iets meer begrijpen van het brein en het effect dat het heeft op veranderingsprocessen.

Stel: de amygdala geven bij het geluid van een testalarmsignaal de informatie door dat de situatie gevaarlijk is. Dat doen de amygdala via een schrikreactie. Je schrikt, je voelt stress. Razendsnel vergelijkt je prefrontale cortex deze informatie met andere informatie in je brein. Die andere informatie is het besef dat het testalarmsignaal altijd op de eerste maandag van de maand om 12 uur plaatsvindt. Binnen tienden van een seconden relativeer je de situatie en verdwijnt de schrik.

Ander voorbeeld. Je krijgt een vreetbui. Je voelt je maag niet, maar iets in je hoofd zegt dat je moet eten. Een gezond functionerende prefrontale cortex ‘zegt’ dat je geen honger hebt, maar dat je je verveelt en daarom trek in eten krijgt. Niet doen, zegt de prefrontale cortex, eet straks maar.

De prefrontale cortex is zeer laat gekomen in de evolutie, en is daardoor (nog?) niet in staat om alle impulsen en overwegingen van de andere, oudere hersendelen even goed te reguleren. Bij de een beter dan bij de ander, dat wel, maar al met al krijgen we nog altijd een heleboel impulsen waarvan we achteraf zeggen: ik heb er spijt van dat ik er aan heb toegegeven.

Nu iets anders. Stel je wilt op dieet. Je neemt jezelf voor om minder te eten. Dit besluit en de regie van de uitvoering vindt plaats in je prefrontale cortex. Er zal een ‘strijd’ komen met de oudere hersendelen, die vroeger in de evolutie gewend waren autonoom beslissingen te nemen. Met de amygdala onder andere, die de beslissing nemen om te eten.

Wat in de praktijk blijkt is dat niet iedereen het dieet volhoudt. Dit staat gelijk aan: dat het ‘aansturen van de oudere hersendelen’ door de prefrontale cortex niet altijd lukt. Dus: niet alles wat we ons voornemen lukt ons. Wisten we dat al? Prima. Maar betrokken we het ook al op werksituaties? Op hoe we leren? Wat we oppikken van trainen en coachen? Of op hoe we omgaan met veranderingsprocessen?

Bij het aanleren van nieuw gedrag speelt de prefrontale cortex een rol. Maar die prefrontale cortex zal niet altijd in staat zijn om zijn ‘wil’ op te leggen aan oudere hersendelen. Waardoor we iets, dat we moeten of willen leren, niet kunnen leren. Of waardoor we er niet in slagen om een andere werkstijl aan te nemen, terwijl dat wel van ons verwacht wordt.

Dit lijkt minder revolutionair dan het is. Het betekent namelijk veel voor training, coaching en veranderingsprocessen. Wie naar die dingen kijkt, zal zien dat die vrijwel allemaal uitgaan van cognitieve verandering van het individu: hiermee is bedoeld de zojuist uitgelegde prefrontale aansturing van de andere hersendelen.

Neem Kotter. In zijn knappe veranderingsmodel vorm je een coalitie, je zorgt voor een goed communicatieplan, je gaat aan de slag, zorgt voor een paar quick wins en stimuleert mensen om met hun ideeën te komen. Volg de stappen, laat mensen doen wat je van ze verwacht, en laat ze dat duidelijk weten. Zorg voor commitment, dan komt het goed.

Nu moet je iets, en Kotters model helpt daar bij. Maar commitment is onvoldoende, als je je realiseert dat onze prefrontale cortex in veel gevallen zijn ‘wil’ (in dit geval: de organisatieverandering) niet opgelegd krijgt aan de andere hersendelen. Wat je dan krijgt is dat mensen de verandering wel omarmen, hem zelfs prediken, maar niet in staat zijn hem te doen.

Leren en veranderen lukt gewoonweg niet altijd. We weten dat 70% van de veranderingstrajecten zijn doel niet bereikt. Logisch als je bedenkt dat we onszelf niet altijd kunnen sturen op de manier zoals wij of mensen uit de omgeving dat willen. De vraag is dus: Wat moet een organisatie doen in gevallen dat het niet lukt met een medewerker?

Een paar opties.

-       Extra ondersteuning geven aan de medewerker bij een verandering en kijken hoe hij zo zinvol mogelijk kan worden ingezet.

-       Accepteren dat veranderend gedrag er bij die medewerker niet inzit, dat benoemen maar duidelijk maken dat het wel verwacht wordt.

-       De medewerker naar een andere werkomgeving sturen.

-       Niet verwachten dat iedereen metterdaad gaat mee doen aan een verandering. Soms is dat ook helemaal niet nodig. Wat je wel mag verwachten is dat iemand geen weerstand gaat uiten.

-       Het maakt uit of je denkt dat mensen niet willen of dat ze niet kunnen veranderen. Je houding wordt anders.

-       Zorg ervoor dat je op de belangrijke posities in je organisaties mensen hebt zitten met talent voor die posities.

Er is nog meer mogelijk. Wat je nu ziet is dat mensen hardop moeten zeggen dat ze het eens zijn met een verandering of niet. Dat is in feite een cognitief proces; werk van de prefrontale cortex, zeg maar. Soms verzetten mensen zich dan met de mond, terwijl ze in hun doen en laten uitstekend mee kunnen komen.

Waar het vooral om gaat, is dat een organisatie zich moet realiseren dat we een prefrontale cortex hebben die er niet altijd toe in staat is een verandering in een overtuiging of handeling om te zetten. Niettemin moet een organisatie voorlopig gebruik blijven maken van modellen, die ervan uitgaan dat onze prefrontale cortex de andere hersendelen moet aansturen.

Stappenplannen en managementmodellen kunnen dan nuttige diensten bewijzen, mits we beseffen dat we bij de begeleiding van mensen rekening moeten houden met hun mogelijkheden. En die verschillen per keer. Want mogelijk kan de inkoper salesgedrag niet aanleren, maar is hij bijvoorbeeld een geweldige coach voor salesmensen.

Je moet mensen blijven ontwikkelen, je moet je veranderingsprogramma’s door laten gaan, want alleen dan leer je de kwaliteiten en beperkingen van je medewerkers kennen. En wat belangrijker is: ook zij leren die kennen.

Bert Overbeek geeft op 13 september een interactieve workshop over het brein en veranderingen, zie: http://www.jongebazen.nl/verandermanagement/workshop-voor-managers-trainers-en-coaches-over-het-brein  Managers en adviseurs kunnen hier snel hun kennis bijspijkeren over het onderwerp.

Bert (pitchersupport.com) twittert op Goeroetweets. Het nieuwe productaanbod van zijn organisatie vind je hier: http://www.pitchersupport.com/blogs/?logout=1