De CEO als uitwas van een systeem: moet dat zo blijven?

Wat voor mensen zijn het, CEO’s die geen moeite hebben om bedrijven op te knippen en mensen te ontslaan? In het NRC van een paar maanden geleden stond er iemand die die reputatie heeft. Wie het interview las, kreeg even het idee van een aimabele man, want NRC noemde hem een ‘grote kerel met een aanstekelijke lach’. Maar wie de moeite nam om zich in de geschiedenis van de man te verdiepen, zag dat beeld snel verdwijnen.

De man had gesaneerd; dat kostte 600 mensen  hun baan. En onder zijn leiding heeft het bedrijf een belangrijk Nederlands onderdeel verkocht aan een vermaard zakenman uit Hongkong; een bejubelde transactie. Hij lijkt dus geen manager van de inspirerende soort, die veel oog heeft voor ontwikkeling van zijn mensen, maar een man die een bedrijf weer ‘gezond’ maakt door het ‘overtollige vet’ weg te laten zuigen.  FD complimenteerde hem ermee. En zoals gezegd, het NRC interviewde hem.

Zijn gedachten (waardoor men hem voor een ‘kille saneerder’ houdt), werden in het interview duidelijk, en dat hij geen zachte heelmeester is zagen we ook. Zijn bedrijf had een schuld van 1,5 miljard af te lossen. Een beetje saneren en hier en daar wat verkopen helpen daarbij. En verder is er dan nog de private equity, zijn er nog de aandeelhouders.

Over die aandeelhouders hoor je uit zijn mond natuurlijk geen overtogen woord. Dat zijn heel ‘professionele en integere mensen’. Die zetten het belang van de vennootschap voorop. Zij opereren vanuit een enorme ethiek, aldus de CEO. Deze ‘ethische’ aandeelhouder, voor wie het geld uiteraard voorop staat (je investeert niet voor de ethiek in een organisatie), dwong echter eerder een stemverhouding over het aannemen van de CEO af in de raad van commissarissen die er toe leidden dat twee van hen opstapten.

Reden? De schuld op de balans begon te knellen, omdat de resultaten tegenvielen. Na de overname van de organisatie door de private-equity partijen hebben deze de balans van de onderneming gevuld met schulden omdat dat fiscaal aantrekkelijker was. Nu wilde (of moest) de CEO dat bedrag versneld aflossen, en dat deed hij onder meer door voor 945 miljoen te verkopen.

In een reactie op een MT-column schrijft iemand op internet over de organisatie:  ‘De oorzaken van de moeilijke positie van het eertijds toonaangevende bedrijf zijn divers. De economische crisis speelt inderdaad een rol. Maar doorslaggevend is toch de door durfinvesteerders ingebrachte schuld, die niet of nauwelijks aflosbaar bleek.’

Voor hen die wat kritischer zijn, is het natuurlijk vrij duidelijk. Private equity domineert de besluitvorming, en deze CEO is de ideale man om dergelijke processen te begeleiden. De vaste medewerkers herinneren zich nog dat de bij hen zo geliefde vertrokken CEO  destijds de aan Li Ka Shing verkochte organisatie juist bij de organisatie had betrokken door een fusie. De nieuwe CEO draaide iets terug dat door zijn voorganger is ingezet. En niet voor de eerste keer. Eerder wimpelde hij beursgang weg; ook een item van zijn voorganger.

Nog even over zijn ´ethische´ aandeelhouders. Die dwongen in 2012 de toenmalige CEO en COO om  plaats te maken voor de man die voorheen had laten zien dat hij de boel kon klaarstomen voor de verkoop. Dat verkoop van de huidige organisatie niet de bedoeling is, zoals die man beweert, klonk niet heel geloofwaardig, zelfs als het zo zou zijn.

Het is niet leuk om mensen te ontslaan, zegt de CEO zelf, maar de werknemers die achterblijven en de voortgang van een bedrijf hebben prioriteit. Het geeft hem in veel kringen de reputatie van een keiharde saneerder die zijn klus komt klaren. In het FD zei zijn vakbondsbestuurder:

‘Hij licht de plannen nooit persoonlijk toe en laat de onderhandelingen over aan zijn medewerkers. Die hebben volgens mij overigens geen mandaat, tijdens de schorsingen zie ik ze altijd telefoneren. Eerlijkheidshalve moet ik wel zeggen dat hij akkoord is gegaan met een redelijk kostbaar sociaal plan toen verleden jaar bij een reorganisatie 600 van de 7500 medewerkers werden ontslagen.’

De CEO is aan het werk in een wereld waarin een moordende competitie plaatsvindt. Een markt die zich gedraagt als de dierenwereld: de sterkste heerst. Ik denk dat hij werkelijk in de veronderstelling is dat zijn aandeelhouders ethisch zijn, en dat hij zorgvuldig werk verricht. Dat wordt echter bepaald niet door iedereen zo gevoeld! Veel Harvard-management-denkers bepleiten al een ander soort markt, waar samenwerking de concurrentie moet verdringen. Denk maar aan het Blue Ocean-concept.

Deze CEO zal in zo’n wereld niet gedijen. Wel moet hij in de kille saneerderswereld geprezen worden om zijn duidelijkheid. Het lijkt geen aardige kerel maar hij staat wel voor wat hij zegt.  Bij een vorige werkgever noemden ze hem Poetin, volgens een reactie in het Nieuwsblad Transport, en het is duidelijk wat er mee bedoeld wordt, maar onze CEO is een man die je nodig lijkt te hebben als je je bedrijf moet opknippen en versnipperen, omdat je geen andere keuze hebt.

Niet hij is het probleem, maar een systeem dat mensen nodig heeft die hun menselijkheid volkomen onder controle hebben, die angst willen zaaien. Die meedogenloos kunnen zijn en het niet erg vinden om mensen naar huis te sturen, al zeggen ze dan ook dat ze dat naar vinden. Ze zullen zich in die mensen ook niet verdiepen. Het survival of the fittest systeem maakt mensen zoals deze CEO zoals ze zijn. Ze voelen dat er behoefte is aan hun meedogenloosheid, en die zetten ze dan zonder scrupules in. Dat maakt ze gehaat. Niet hun slagvaardigheid.

Mijn persoonlijke voorkeur gaat echter uit naar andere leiders, die dergelijke maatregelen moeten nemen als het niet anders kan, daarover transparant en duidelijk zijn, maar die meer inzicht hebben in mensen en hun ontwikkeling en daar ook meer betrokken bij zijn. Van der Leegte of Wessels bijvoorbeeld, die verantwoordelijkheid voelt voor de BV Nederland, iets wat voor de CEO uit dit artikel far beyond his limits gaat.

Bovendien hou ik van creatieve leiders die andere mogelijkheden bekijken, als het om crisisbestrijding gaat. Zolang wij mannen als de hier beschreven CEO nog bejubelen, moeten we niet klagen over het gegeven dat bedrijven zo kil zijn de laatste tijd. Uiteindelijk is het niet één persoon die ons zorgen hoeft te baren. Hij is –ook al is hij de generaal- slechts een pion op het schaakbord. Het systeem dat dit soort mannen  laat doen wat ze moeten doen, dat is een uitwas van de ergste soort. Daar moeten we eens in gaan snijden.

Bert Overbeek schrijft over leiderschap. Hij traint en geeft workshops en helpt leiders bij het scheppen van een gezonde biotoop. www.pitchersupport.jimdo.com