Ceativiteit, management en het brein: doe af en toe niets, dat levert veel op...

De neurowetenschappers Daniel Levitin en Elkhonon Goldberg wijzen erop dat creativiteit en spiritualiteit allebei kunnen bestaan door de dagdroomtoestand van ons brein.  Goldberg noemt de dagdroomtoestand het ‘standaard (neuronen) netwerksysteem’ (het default network system). Naast dit systeem kennen we het sturende brein, de zogenaamde centrale executive. Dit is het taakgerichte en taakgebonden breinsysteem waarmee we activiteit ontplooien. En dan is er dus de zogenaamde ‘insula’; de schakelaar tussen de dagdroomtoestand en de central executive.

Het brein dat creatief of spiritueel bezig is, verkeert in ieder geval een deel van zijn tijd in de dagdroomtoestand. Dan zijn we met vage dingen bezig, niet gericht, we staren een beetje, maken ons huis schoon en rommelen wat. Een belangrijke toestand, want hierin ontstaan de ideeën, en de reflecties en de gedachten over onszelf en onze relaties. Een nuttige staat dus.

Spiritualiteit brengt ons brein in dezelfde positie als de creativiteit, die we zo hard nodig hebben voor innovatie. En wie durft anno 2020 nog te beweren dat innovatie er niet zo toe doet in business? Niet zo lang geleden hadden mensen er minder problemen mee om zoiets te poneren. Creativiteit is lange tijd een onderschat fenomeen geweest in organisaties. Ik kan me herinneren dat ik tijdens de WK in 2010 geïnterviewd werd door de Telegraaf. Het Nederlands elftal had de finale bereikt in Zuid-Afrika, en de bondscoach Bert van Marwijk werd breeduit geprezen in de pers.

De Telegraaf vroeg mij of ik Van Marwijk een goed voorbeeld vond voor managers. Hoewel ik van Marwijk zeer respecteerde, was mijn antwoord ‘nee’. De reden die ik hiervoor had was eenvoudig: ik vond hem gedegen, en iemand die een goede basis wist neer te zetten, maar ik miste creativiteit bij hem. Ik vermoedde dat hij de creativiteit tot een oplossing zou missen als het een keer niet lekker zou lopen. Ook vond ik hem niet erg vernieuwend.

Jan Schouten van Schouten en Nelissen was het niet met me eens, en vond creativiteit niet zo’n belangrijke eigenschap voor een manager. In 2012 liepen de zaken voor van Marwijk en het Nederlands elftal ineens verkeerd, en naar mijn mening speelde hier een gebrek aan creatief oplossingsvermogen een belangrijke rol. Ik zag van Marwijks onmacht als een bevestiging voor dat wat ik in 2010 zei, en dat zie ik nog steeds. Rinus Michels, waarschijnlijk de grootste Nederlandse trainer van de 20^e eeuw, was wel creatief. Hij bedacht nieuwe systemen, zette spelers op plaatsen waar ze normaal niet stonden en hield van creatief voetbal. Hem vond ik wel een goed voorbeeld voor managers, omdat hij leiderschap koppelde aan creativiteit. Van Gaal is ook een grootheid geweest als trainer. Hij had de creativiteit een systeem te bedenken om een beperkt team derde te laten worden op de WK van 2014. Ook hij zette mensen op plaatsen die ze niet gewend waren. En van Gaal had een groot zwak voor het verbinden van culturen, wat wijst op verdieping in die culturen en dus op verder kijken dan je geconditioneerde neus lang is. Toen Nouri, de jonge voetballer van Ajax, door een hartstilstand uitgeschakeld raakte als mens en voetballer, roemde van Gaal het feit dat deze rampzalige gebeurtenis ‘verschillende culturen verbond’.

Een manager moet volgens mij namelijk in staat zijn tot het nemen van beslissingen, en het scheppen van goede randvoorwaarden, en ook moet hij iemand zijn, die goed is in het begeleiden en inspireren van mensen. Maar creativiteit blijft een bijzonder belangrijke eigenschap, vanwege innovatie en oplossingsvermogen. En het gekke is dat spirituele managers en medewerkers gezien worden als 'zweverig', maar wel vaak creativiteit ontwikkelen en verbeteren.

Interessant is ook dat bij sommige vormen van dementie het creatief vermogen van iemand toeneemt. Volgens de eerdergenoemde Goldberg komt dit doordat de linkerhersenhelft met zijn vaste structuren en zijn patroonherkenning minder goed werkt. Hierdoor kan de op nieuwigheden gerichte rechterhersenhelft onbevangen zijn gang gaan. Als alles goed werkt, vind je sneller iets raar, en dat kan dodelijk zijn voor de creativiteit. Het lijkt er dus op dat we onze routines en structuren af en toe moeten loslaten. Een mooie uitdaging voor ieder mens, maar zeker ook voor de manager van 2020.

Dus? Zorg ervoor dat je als leider van een organisatie of team je eigen creatieve denken en dat van je team ontwikkelt. Er zijn op het internet allerlei zaken te vinden over creatief probleem oplossen. Een bekende creativiteitsgoeroe is Edward de Bono, die verschillende boeken schreef om het creatief vermogen een boost te geven. Een andere bekende onderzoeker op het gebied van creativiteit is Mihaly Csikszentmihalyi, die in zijn boeken de nadruk legt op het begrip ‘flow’. In Nederland hebben we in Carsten de Dreu een creativiteitsbevorderaar. Als manager kennisnemen van deze boeken kan een geweldig positief effect hebben. Overigens hoeft in een team niet iedereen creatief te worden. Belbin vindt het niet zo’n goed idee dat er meer planten zijn dan één of twee. (Planten zijn innovatief en creatief.) Maar je moet ze dan wel de ruimte geven als manager. En ze benutten op hun waarde. En anderen in het team laten zien wat hun waarde is. Want iemand die sterk gericht is op planmatigheid, ziet soms de waarde niet goed van een creatieve geest.

Kijk ook even hier: /jonge-bazen/verandermanagementblijf-je-ontwikkelen-in-dit-corona-tijdperk-het-kan-lees-maar