Emoties, ad hoc gedoe en het brein!

In ‘De emoties’ van Nico Frijda maakte ik kennis met het onderscheid tussen ‘intentioneel’ gedrag en impulsief gedrag. Intentioneel gedrag is gedrag dat verbonden is met onze lange termijn doelen. Wie zich voorneemt om in 2015 vijftig duizend euro gespaard te hebben, stelt een lange termijn doel. Als die persoon vervolgens door de Mediamarkt heen loopt, en zomaar een apparaat koopt,  vertoont hij impulsief gedrag. De kans is aanwezig dat hij zijn vijftig-duizend euro-doel niet gaat halen.

Dit voorbeeld kan breed toegepast worden op principiële kwesties. Zo kan iemand zich ten doel stellen 25 kilo in een jaar kwijt te willen raken. Iedere ongecontroleerde vreetbui die hij vervolgens krijgt, brengt hem verder van zijn doel af. Een manager die zich voorneemt om zijn informatie breder te delen (intentioneel gedrag), krijgt het moeilijk  wanneer hij belangrijke geheime informatie toegespeeld krijgt. Hij moet dan toch weer zwijgen over iets belangrijks. Zo zijn er steeds van die ad hoc dingetjes die ons afhouden van gedrag dat onze doelen dient. Als dit impulsen zijn spreken we volgens Frijda van ‘emotionele actietendensen’. Impulsief gedrag is daar een voorbeeld van.  De emotionele actietendensen stelt Frijda tegenover ons intentionele gedrag. Hij benadrukt in zijn boek dat die emotionele actietendensen nuttig zijn en leven in de brouwerij brengen.

Emoties zijn in veel zakelijke contexten not done. Mensen die met deuren slaan, huilen of een keer driftig worden, zullen merken dat dit niet overal op prijs wordt gesteld. Frijda vindt dat er een zekere redelijkheid zit in onredelijkheid. En dat ook emoties serieus genomen moeten worden. Als een signaal van iets dat kennelijk wezenlijk is.

Wat Frijda toen nog niet kon weten, is dat zijn onderscheid nog steeds actueel is. Uit de neurowetenschappen is sinds Frijda’s boek de nodige kennis losgekomen.  We weten intussen dat intentioneel gedrag is dat via de prefrontale cortex wordt aangestuurd. Dat is de dirigent van ons hersenorkest, laat neurowetenschapper Elkhonon Goldberg ons weten.

Wie de hersendelen (amygdala, cerebellum, hippocampus, thalamus, hypothalamus, etc.) ziet als orkestleden, kan de prefrontale cortex rustig zien als de dirigent. Maar als een jonge dirigent, want hij is pas laat in de evolutie gekomen. Andere hersendelen waren er veel eerder, en hebben lang autonoom gewerkt.

En dit zou kunnen verklaren waarom ons intentionele gedrag zo vaak wordt onderbroken door emotionele actietendensen. De jonge dirigent in ons brein heeft de orkestleden simpelweg niet altijd en bij iedereen onder controle. Soms voelen we ons ineens bang of boos worden. Of verdrietig. En dan krijgen we het niet rechtgebogen. Simpelweg omdat onze prefrontale cortex het niet ‘wint’ van de oudere hersendelen.

Bij veranderingsprocessen kan dit ook gebeuren. Een medewerker wordt geacht ineens een bepaald gedrag te vertonen. Hij heeft ook de intentie om dit te doen, maar het lukt hem niet. Hoe hij ook zijn best doet, hij krijgt het niet voor elkaar. Emotionele actietendensen staan het intentionele gedrag in de weg.

In alle beschouwingen over leren en veranderen mis ik dit onderdeel vaak. Veranderingen ‘plan’ je. Ander gedrag ook. Dat moet je zeker proberen te doen. Maar mocht het niet lukken, dan weet je welke oorzaak dat kan hebben: je brein heeft een paar eigenwijze orkestleden.

Het ‘in trainen’ van nieuw gedrag of nieuwe vaardigheden kent vier mogelijkheden:

-Het lukt sneller dan de tijd die ervoor staat.

-Het gaat precies in de tijd die ervoor staat.

-Het gaat maar het duurt langer dan de tijd die ervoor staat.

-Het gaat maar het duurt een paar jaar.

-Het gaat niet.

Op voorhand het idee hebben dat je dingen niet kunt aanleren, is kul. Maar het is ook kul om tegen mensen te roepen dat ze alles kunnen leren, als ze maar willen.  Mijn credo is: iets leren moet je proberen. Maar wordt niet al te bedroefd over je emotionele actietendensen. Succes.

Op vrijdag 22 februari geeft Bert Overbeek op veler verzoek weer een workshop over veranderingen en het brein. De kosten zijn 275 euro per deelnemer. Dit bedrag is inclusief lunch, verblijfkosten, BTW en koffie. De sfeer is informeel maar leerzaam, ook al door uitwisseling met collega's van andere organisaties. U kunt informatie opvragen via pitcher.support@hetnet.nl Bert twittert op Goeroetweets.