4 gevolgen van de crisis

De columniste Aaf van NRC Next maakte een opmerking die erg bij onze tijd past. In een artikel schreef ze dat het even hip was in de hoofdstad om bij goedkope winkels te shoppen. De crisis heeft effecten, ook op mensen die graag trends ‘setten’ of volgen. Nu poenig ‘uit’ is, keert ook een hip deel van onze bevolking terug bij ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’.

Hoe ontstond de crisis ook al weer?

Het is één van de effecten van de ontwikkelingen binnen de economie, die meer en meer op een put gaat lijken waarvan de bodem voorlopig nog niet zichtbaar is. Hoe kwam dat ook al weer? U zou daarvoor de laatste New York Review of Books kunnen kopen. Dat recenseert in zijn laatste editie drie boeken over de oorzaak van de crisis. De recensie beslaat vier pagina’s in kleine Engelse lettertjes, dus ik zal u de details besparen.

In grote lijnen komt het er op neer dat de financiële markt steeds meer pakketten is gaan aanbieden, waarin hypotheken en aandelen werden gecombineerd. Die pakketten waren gericht op snel succes. ‘Easy money’, snelle ondoordachte winsten, vooral ook voor de gewone man.

De overheid ging de markt steeds minder controleren, en die markt was dus aan de graaikapitalisten overgeleverd. Zo ging het ongeveer mis, want er kwamen kinken in de kabels. Mensen gingen minder huizen kopen, en de aantrekkelijke pakketten bleven liggen. Het was veel complexer dan dit, maar het zit in deze richting. (Lees de NY Review of Books voor meer details)

Vier gevolgen van de crisis 

Wie de media een beetje volgt, ziet een paar trends sinds de opkomst van de crisis.

1. De terugkeer van ‘linkse’ ideeën. De Volkskrant had een interview met Agnes Jongerius, de voorzitter van het FNV. Haar ster rijst in het politieke landschap. In periodes van crisis en angst is dat geen merkwaardige ontwikkelingen. Bonden worden populair, want mensen kunnen nergens anders heen. In 1989 riep de rechtervleugel in de politiek dat ‘links’, met zijn opkomst voor de zwakkere, ‘failliet’ was. Nu is, volgens veel links georiënteerden het vrije markt-principe failliet. Veel artikelen in de media zijn, zoals iemand het onlangs plastisch zei ‘drie keer Volkskrant’, met andere woorden: gedragen door linkse ideologieën. Deze artikelen konden een jaar geleden niet rekenen op veel aandacht.
2. Veel boosheid in de richting van de eerder zo geprezen rijken. Die boosheid is terecht, lijkt het. Omdat een paar mensen zich wilden verrijken en met niemand rekening hielden, zitten talloze gezinnen in de problemen. Waar die gezinnen aan voorbij gaan, is hun eigen drang tot consumeren. Had men geen eigen verantwoordelijkheid? Politiek gezien moet je nu de visie van Bolkenstein uit de 90’s ijken: was hij niet de man die geloofde dat de hele samenleving meeprofiteerde van mensen die veel geld maakten? Gemeenschappelijk belang door te gaan voor eigenbelang? Als een idee failliet kan gaan, is dat het belangrijkste voorbeeld. Miljonairs zijn niet langer helden. 
3. De enorm toegenomen (tijdelijke?) overheidsbemoeienis met de financiële markten. Maar waar was die overheid de laatste jaren, toen bedrijven werden opgekocht en verkocht vanwege hun geweldige rendement door hedgefonds? Ze mochten lekker hun gang gaan en deden op zichzelf niets dat met de wet in strijd was. Nu zien we talloze, vooral financiële instituten genationaliseerd worden. Er was geen controle, nu wel. Wellicht dat we dus iets geleerd hebben, en dat overheden hun controle op de markten houden, al is het alleen al om de weerloze tegen de graaiers te beschermen.
4. De toename van artikelen over bezinning op ethiek en duurzaamheid; de wens om een andere economie tot stand te brengen. Het NRC had het weekend een artikel over Michael Pollan, die tegen zijn zin is gebombardeerd tot de spokesman van de voedingsalternatievelingen. Pollan vindt dat de agrarische sector per land weer nieuw leven moet worden ingeblazen. Hij heeft daarvoor een goede reden: we halen nu producten ver weg. Daar is veel transportolie voor nodig. Die olie is over een poosje op. Voedsel produceren in de directe omgeving zal enorme gevolgen hebben voor de logistiek. Weg met de monoculturen ver weg, terug naar de boeren in eigen land. En dit is maar een voorbeeld.

Het zijn vier nieuwe tendensen: de opkomst van links, de woede in de richting van de mensen die misbruik hebben gemaakt van het vrije marktprincipe (zoals er ooit woede was in de richting van mensen die misbruik maakten van het socialisme), de overheidsbemoeienis en een groeiend besef dat het anders moet. Dat er meer gemeenschappelijk moet worden gedacht.

Waren we zelf niet verantwoordelijk? 

Wat onderbelicht blijft bij die tendensen is de mentaliteit van het individu, de verantwoordelijkheid van de man in de straat. Auto’s, huizen en technische apparatuur werden de afgelopen jaren wel erg gretig ingekocht. Die consumeerdrang heeft de crisis in de hand gewerkt, meer misschien nog dat de villeine praktijken van mensen die zich verrijkten.

De leegte onder die consumeerdrang wordt nu zichtbaar. Wie de afgelopen jaren niet heeft willen profiteren van de welvaart, mag de eerste steen werpen. Anders zou het een boemerang worden.

De hand in eigen boezem steken, dat blijft de grote kunst. Altijd weer.