Stemwijzer?

Afgelopen week werd in Den Haag de nieuwe stemwijzer gelanceerd. Los van de technische haperingen die er waren, waardoor Mark Rutte werd geadviseerd om D66 te stemmen en Premier Balkenende alleen maar foutmeldingen kreeg, zit achter het fenomeen Stemwijzer een interessante gedachte. Stel nu eens dat je op basis van een stemwijzer de Tweede Kamer zou gaan kiezen? Waarschijnlijk zou dit een aardverschuiving in de Tweede Kamer tot stand brengen en moeten politieke partijen op een hele andere manier hun kiezers aan zich binden.

De huidige verkiezingen vertonen veel overeenkomsten met Idols verkiezingen. Wie is de leukste politicus? Wie komt het beste over op televisie? Wie draagt de mooiste stropdas?

Allemaal zaken waar politici zich schuldig aan maken en waar ze tevens van zeggen dat het hun daar niet om gaat. Intussen vormt de kiezer zich zo wel een beeld van zijn of haar partij. Dit voorbeeld wordt vandaag weer geïllustreerd door het nieuwsbericht dat de PvdA voorstelt om foto’s van de kandidaten en logo’s van de deelnemende partijen op de stemcomputers te plakken. De motivatie is dat analfabeten hiermee geholpen zijn. Ik weet het zo net nog niet. Als we gaan kiezen via stemwijzer, zijn analfabeten al  geholpen door de mogelijkheid om met speciale software voor blinden de stemwijzer voor te laten lezen.

Daarnaast is er ook een grote groep ‘gewoonte’ stemmers, mensen die zich vanuit  bijvoorbeeld de verzuiling identificeren met een politieke partij. ‘Ik ben arbeider geweest, ik ben al 30 jaar geabonneerd op de Vara gids, dus stem ik op de PvdA’. Dat inmiddels Joop den Uyl niet meer leeft en dat Wouter Bos aan het bewind is doet niet ter zake. Al meer dan 30 jaar wordt keurig hetzelfde hokje aangekruist. Dit geldt natuurlijk ook voor veel CDA stemmers die op de zondag voor de verkiezingen tijdens de preek de stemkeuze erin gehamerd krijgen. Dit zijn niet geheel toevallig ook de twee grootste electorale groepen!

De stemwijzers komen in allerlei vormen en maten, bijvoorbeeld bij lokale gemeente-verkiezingen, waterschapsverkiezingen en zelfs bij Europese verkiezingen. Het instrument wordt al zeventien jaar gemaakt door het Instituut voor Politiek en Publiek (IPP) en is zeer populair onder de zwevende kiezers. Er wordt in sommige gemeentes al gepleit door lokale D66 afdelingen om te kiezen aan de hand van stemwijzers. Dit zou directe democratie meteen een gezicht geven. De burger mag zich over de inhoud uitspreken en kiezen voor beleid wat het meest aanspreekt. Vergelijking van alle standpunten is uiteindelijk de enige manier om op rationele gronden je democratische recht te laten gelden. Nu nog de stap naar de Tweede Kamer verkiezingen.

Hoewel de politici zich allemaal positief uitlaten over de mogelijkheden van instrumenten als stemwijzers is er ook al van verschillende kanten kritiek. Kleine partijen vinden dat ze niet goed worden vertegenwoordigd in de stemwijzer en daardoor verliezen ze hun kans op zwevende kiezers. Dan is er ook nog de uitdaging om de vragen goed te formuleren in een stemwijzer. De SP vindt de stemwijzer ronduit onbetrouwbaar. Waarschijnlijk bedoelt de SP dat de kiezers niet eerlijk kiezen voor de partij die ze wel kiezen op basis van de stemwijzer. Eigenlijk zou de SP dus moeten bepleiten om kiezen via stemwijzers te bevorderen, door ook de ‘gewoonte’ stemmers te vragen om hun mening en niet om een routinehandeling in het stemhokje. Daarnaast zal dan ook waarschijnlijk duidelijk worden dat nieuwkomers als één NL ook op een enorme hoeveelheid zetels kunnen rekenen. Ik denk dat de gevestigde partijen hier wel een beetje huiverig voor zijn, want de loyaliteit van de kiezer is door deze manier van stemmen niet meer te koop met een leuke glimlach of een mooie rode roos op de markt.

Vanuit wetenschappelijke hoek wordt gesteld dat kiezers niet alleen maar naar beloftes van verkiezingsprogramma´s kijken, maar ook zich in het stemhokje afvragen hoe betrouwbaar iemand is geweest de afgelopen jaren. Daarom komt er volgende week een alternatief voor de stemwijzer, genaamd de kieskompas.nl. Persoonlijk ben ik hier wel heel benieuwd naar, omdat ik me afvraag hoe de kieskompas de betrouwbaarheid van de politici gaat meten. Ik kan me nog wel een voorstelling maken van het evalueren van kabinetsbeleid, maar hoe ga je politici uit de oppositie beoordelen op betrouwbaarheid?