Meer betrokkenheid en succes door gedeeld eigenaarschap

Bij innovatief organiseren kijken we meestal naar de besturing en organisatie binnen de onderneming. We kunnen echter ook kijken naar de externe besturing, de governance, van de onderneming. Want van wie en voor wie is de onderneming eigenlijk? En wie mag de onderneming eigenlijk besturen? Zoals Daniel Ofman zich af vraagt in zijn boek ‘Bezieling en kwaliteit in organisaties’ (1992): ‘waartoe dient het inspelen op de markt eigenlijk en voor wie doen we dat?’.

Bij deze vorm van innovatief organiseren hebben we het dan over zelforganisatie op het gebied van eigendom, besturing en leiding van de onderneming. In plaats van te werken in een onderneming waarvan de leiding ver weg zit in een hoofdkantoor en de - alleen in financiële resultaten geïnteresseerde - aandeelhouders verspreid zijn over de hele wereld, kunnen werknemers ook zelf eigenaar zijn van hun onderneming. Op YouTube staat een filmpje dat het bijbehorende gevoel van betrokkenheid en succes goed weergeeft, 'We the Owners':

http://www.youtube.com/watch?v=6sszYBw8tYo

Zou het niet mooi zijn: zelf verantwoordelijk zijn, delen in het succes en falen, echt ondernemen en samen werken aan je toekomst, dat gevoel van: ‘dit is ook mijn onderneming?’. Zou dat niet meer energie geven en zorgen voor betere beslissingen dan gewoon alleen maar werknemer te zijn? Ik denk van wel!

De voice-over zegt: ‘we willen dat mensen eigenaar zijn van wat belangrijk is voor hun, maar op de één of andere manier zijn we dat vergeten voor hun werk’. Toch kent ook een aantal ondernemingen in Nederland, waaronder Sligro, Witteveen+Bos en Arcadis, zogenaamde werknemersparticipatieregelingen (zie: www.snpi.nl). Hierbij worden de werknemers ook aandeelhouder van de onderneming waar ze werken en bepalen zij dus mede het beleid. Deze invulling van besturing en leiding is vaak echter nog beperkt. Daarom zien we in Nederland ook de coöperatie weer opkomen als ‘nieuwe’ eigendomsstructuur. Nieuw tussen haakjes want dit is natuurlijk al een eeuwenoud model.

Dat het eigenaarschap niet altijd gemakkelijk is, blijkt uit het verhaal van het Baskische bedrijf Mondragón. Mondragón maakt hoogtechnologische producten en is één van de grootste bedrijven van Spanje. Elke werknemer is mede-eigenaar en de werknemers beslissen gezamenlijk welke keuzes het bedrijf moet maken. Maar hoe werkt dat in een crisis? Enkele jaren geleden beslisten bijvoorbeeld de koelkastenfabrieksarbeiders democratisch om 8% van hun loon af te staan om gedwongen ontslagen te voorkomen. Zo konden de harde klappen van de crisis gezamenlijk worden opgevangen.

Ondanks de lastige kanten, sluit het gedeeld eigenaarschap aan bij een breed gevoelde behoefte aan zingeving: ik werk niet voor een aandeelhouder ver weg, maar ik werk hier voor mezelf en voor mijn naasten. Daarnaast kan werknemersparticipatie een manier zijn om talent aan te trekken en menselijke energie te mobiliseren. Hopelijk gaan we hier meer van zien in Nederland!