Medische innovatie en gedrag

 Het is verleidelijk om vol bewondering naar het steeds groeiende arsenaal van medisch instrumentarium te kijken en te denken dat onze gezondheid gebaat is bij zoveel vernuft. Toch is deze stelling wat te simpel. Lang geleden las ik “Migraine” van de bekende neuroloog Oliver Sachs. Bekend van “Awakenings” en schrijver van het boek met een van prachtigste titels ooit: “The man who took his wife for a hat”. In het hoofdstuk historisch overzicht kwam ik iets tegen wat me mateloos intrigeerde, en waardoor ik meteen op het randje van mijn stoel ging zitten.

Hij schreef dat er bij migraine gesproken kon worden van vooruitgang en van achteruitgang. “De vooruitgang weerspiegelt de perfectionering van techniek en kwaliteit, en de achteruitgang wordt veroorzaakt door de splitsing en opdeling van het onderwerp die samen lijken te moeten gaan met de specialisatie van kennis. Het is de ironie van de geschiedenis dat een echte winst aan kennis en techniek verbonden is gebleken met een verlies aan algemeen begrip.” 

Ik herkende dat verschijnsel direct. Ik werkte toen nog als personeelsfunctionaris en ik zag de  nadelen van de verdere specialisering van het P&O vak. Een leidinggevende kon met een probleem de gang met de P&O disciplines oplopen, en afhankelijk van op welke deur hij klopte volgde er een ander advies. De beslissing op welke deur te kloppen, en op welke niet, had een doorslaggevende betekenis.
Binnen de medische wereld maakt toename van kennis, specialismen en geavanceerde mogelijkheden dat andere vormen van samenwerking nodig zijn. Neem de radioloog. Het nemen van röntgenfoto’s dateert uit eind 19^e eeuw. Daarbij beoordeelt de radioloog in het algemeen slechts twee beelden, een van voren en een van opzij. Daarna werd de CT scan ontwikkeld, die tientallen afbeeldingen levert. Vervolgens kwam de MRI, die honderden beelden produceert. De radioloog wordt daardoor met zoveel afbeeldingen geconfronteerd dat het soms de vraag is hoe in een hooiberg een speld te vinden. Bij de Michigan State University is onderzoek gedaan onder ruim honderd radiologen. Ze moesten 60 röntgenfoto’s beoordelen, waaronder een foto van een patiënt zonder linker sleutelbeen. Slechts 40% van de radiologen viel dit op, een kwestie van imperfecte menselijke waarneming. De simpele mededeling dat de foto onderdeel was van een onderzoek naar kanker krikte het percentage op naar 83. Met een kleine hint is het dus mogelijk om de waarneming aanmerkelijk te beïnvloeden. Er worden wel eens patiënten doorgestuurd zonder uitgebreide klinische geschiedenis en met een krabbel van de doorverwijzende arts “sluit pathologie uit”. Zulke vage aanwijzingen maken het de radioloog moeilijker om een nuttige bijdrage te leveren. Aan de andere kant kan een te gedetailleerde vraag  er weer toe leiden dat de radioloog teveel focust en belangrijke aanwijzingen over het hoofd ziet. Het komt ook voor dat behandelaars zelf geen diepgaand onderzoek meer doen maar snel doorsturen voor een scan met de verwachting een exacte diagnose van de radioloog te krijgen. Er stond zelfs een artikel in een vooraanstaand medisch tijdschrift over de vraag of de stethoscoop niet achterhaald is. De radioloog dient echter zo exact mogelijk de waarneming te omschrijven maar kan lang niet altijd een diagnose stellen. Het gebruik van geavanceerde medische apparatuur maakt het nodig om anders samen te werken. De aanvrager van een geavanceerd onderzoek dient zijn vraag zo te formuleren dat het de radioloog helpt om optimaal waar te nemen, maar ook weer niet zo sturend dat belangrijke informatie niet meer wordt waargenomen. Het invullen van samenwerking tussen verschillende disciplines is qua communicatie en gesprekstechniek behoorlijk complex. Gedrag en communicatie zijn low-tech, maar de paradox is dat de toename in het gebruik van high-tech apparatuur alleen met aangepaste samenwerking en communicatie succesvol kan zijn.