Langer werken voor hetzelfde geld (3)

In eerdere artikelen in deze rubriek heb ik aandacht besteed aan het fenomeen "langer werken voor hetzelfde geld" (zie hier en hier). Langer werken lijkt op weg een trend te worden, zeker in bedrijfstakken die gebukt gaan onder het juk van de internationale concurrentiedruk. Is langer werken echt de enige oplossing?

Ik heb gemerkt dat het thema langer werken kritische reacties oproept en niet ten onrechte natuurlijk. Niet alleen zijn we erg gesteld op onze vrije tijd, zomaar ‘gratis' extra arbeidsuren maken voor de baas stoot ons helemaal tegen de borst. In een tijd van stijgende bedrijfswinsten, superdividenden en grootschalige inkoop van eigen aandelen is het moeilijk uit te leggen dat Jan met de Pet de broekriem moet aanhalen. De terugkeer naar de 40-urige werkweek wordt nu ook door het CDA bepleit, al heeft dit meer te maken met het betaalbaar houden van collectieve voorzieningen.

Het voorbeeld van Villoroy & Boch in Roden staat niet op zichzelf. Meer bedrijven vinden blijkbaar dat de Nederlandse werknemer harder zou moeten werken voor z'n geld. Zij verwijzen daarbij naar de hoge lonen en het lage aantal effectieve arbeidsuren per medewerker per jaar. Te weinig "value for money" dus. Wat kun je zoal doen om de toegevoegde waarde van een arbeidsuur te verbeteren ?

(1) Minder arbeid en meer machines. Door de grootschalige inzet van ICT en (procesautomatisering is het belang van de factor arbeid in de kostenopbouw in de laatste decennia geslonken. Dit alles vanuit het gegeven dat ICT en kapitaalgoederen overal ter wereld ongeveer even duur zijn en arbeid niet. Jammer dat een groot deel van de ICT-kosten uit arbeidsuren bestaan (consultants, software-ontwikkeling, helpdesks, netwerkbeheer).

(2) Arbeid goedkoper inkopen. Vroeger waren het de Portugezen, de Italianen en de Spanjaarden. Nu steeds vaker werknemers uit de nieuwe EU-lidstaten. Uit onderzoek van FNV Bondgenoten blijkt dat ongeveer 40% van de werknemers in de Metaal- en Elektrotechnische industrie Oost-Europese collega's heeft. In ongeveer 17% van de gevallen worden deze werknemers minder betaald dan hun Nederlandse collega's, ondanks afspraken hierover in de CAO. Hoe zouden deze cijfers uitvallen in de tuinbouwsector, in de bouw of in het transport?

(3) Arbeidsintensieve werkzaamheden uitbesteden naar het buitenland. Het Ministerie van Economische Zaken oordeelde eerder dat het met het vertrek van activiteiten uit Nederland wel meevalt. Mijn idee is dat het helemaal niet meevalt en dat de verschuiving van werk zich sluipend voltrekt. Zie het artikel "BV Nederland verst(r)ikt zichzelf" op Managementsite. M.b.t. punt 1: zie ook de offshoring van ICT-diensten.

(4) Het aantal gewerkte uren opkrikken zonder extra loon. Het akkoord bij Villeroy & Boch haalde de landelijke pers (van 36 uur naar 38 uur werk, zonder extra loon). Kassa: 6% productiviteitswinst! Langer werken zonder betaling komt vaker voor dan u denkt. Werkt niet het merendeel van de hoger opgeleiden meer dan 40 uur per week zonder betaling van overuren? Dit roept meteen de vraag op of het maatschappelijk verantwoord is grote groepen van de beroepsbevolking structureel veel meer dan 40 uur per week te laten werken. Denk maar eens aan verwaarloosde zorgtaken en burn outs.

(5) Zelfde uren werken, maar minder gaan betalen. Vanuit macro-economische optiek slecht voor de economie vanwege vraaguitval. Op lokaal niveau wordt deze maatregel echter wel toegepast. Het gaat dan om bedrijven die een noodmaatregel moeten treffen om het hoofd boven water te houden. Vaak zie je ook dat bedrijven in een doorstartscenario hun arbeidsvoorwaarden "herijken" (let op het eufemisme).

(6) Arbeidsuren inzetten wanneer je ze nodig hebt (flexibiliseren). Seizoenspatronen en pieken in de vraag naar arbeid maakt dat bedrijven én veel geld kwijt zijn aan overurentoeslag én onnodig veel flexwerkers aantrekken. Via systemen van urenbanken en slim roosteren zijn enorme besparingen te bereiken, zeker bij bedrijven met een projectmatig karakter. Bovendien kunnen bedrijven die slim intern flexibiliseren toe met een kleinere schil uitzendkrachten, wat goed is voor de sociale cohesie en kennisopbouw bevorderd.

(7) Aanwezige arbeidsuren beter gaan benutten (verbetering arbeidsproductiviteit). Hetzelfde werk gaan doen met minder mensen, of nog beter: méér werk gaan doen met dezelfde mensen. Hoe? Door organisatiestructuren te herzien. Producten en diensten kennisintensiever maken. Meer verantwoordelijkheden op de werkvloer neer te leggen (minder leidinggevenden nodig). Ziekteverzuim terugdringen. Minder vergaderen en meer overleg één op één. Minder bemoeienis van de staf en meer sturing vanuit de lijn. Aandacht van medewerker richten op continue resultaatverbetering in hun dagelijkse werk in plaats van de implementatie van de volgende managementhype.

Bovenstaande opsomming staat niet voor niets in deze volgorde. Ik zie bedrijven zich in alle bochten wringen om de maatregelen onder 1, 2 en 3 toe te passen en als ze in het nauw komen dan kom je nog wel eens 4 en 5 tegen. Dit soort maatregelen hebben een overwegend defensief karakter. Helaas zijn goed doordachte maatregelen op grond van 6 en 7 nog geen gemeengoed, terwijl ze toch veel offensiever van aard zijn.