Jan Bommerez: De wereld is alleen vervelend voor vervelende mensen

Anders leren kijken. Dat was één van de kernboodschappen van Jan Bommerez op 9 april. De Belg Bommerez, die tegenwoordig werkt en woont in Californië, gaf een inspirerende presentatie aan “reeds bekeerden”, zoals hij dat noemde, over de impact van cultuur in organisaties. Bommerez is onder andere auteur van “Kun je een rups leren vliegen” en “Door de bomen het bos zien”.

Die impact blijkt veel groter dan managers en ondernemers denken. Met als gevolg dat bedrijven er niet in slagen succesvol te veranderen. Nu we van het informatietijdperk overstappen naar het transformatietijdperk wordt dit een steeds nijpender probleem.

 Cultuur is veel sterker dan strategie

De lezing van Jan Bommerez was georganiseerd door het Nework netwerk en vond plaats in het gloednieuwe Shell Technology Center aan het IJ in Amsterdam. Nework is een netwerk van professionals die organisaties ondersteunt bij de transformatie van nieuwe manieren van werken. Er worden regelmatig interessante lezingen georganiseerd, zoals gisteren in Amsterdam.

Bommerez legde de intrigerende stelling neer dat waar cultuur en strategie botsen, de cultuur altijd zal winnen. Volgens mij is dit een waarheid als een koe, en een deel van het antwoord op de vraag waarom het merendeel van de organisatieveranderingen jammerlijk falen. Niet voor niets omschreef Bommerez cultuur als de onzichtbare brug tussen planning en uitvoering. Maar daarmee is nog niet gezegd wat dan een ‘goede’ cultuur is en hoe die kan worden gestimuleerd. Bommerez probeerde wat licht te werpen op dit vraagstuk, waar hij naar mijn smaak maar ten dele in slaagde.

Anders leren kijken

Het betoog van Bommerez was aanstekelijk. In een hoog tempo kwamen in een op Amerikaanse leest geschoeide presentatie vele quotes van managementgoeroes Peter Drucker, Stephen Covey, Prahalad en vele anderen voorbij. Volgens Bommerez staan we aan het begin van het transformatietijdperk, waarin we – anders dan voorheen – revolutionaire stappen mogelijk zijn, mits we de beperkingen van onze eigen geest de baas worden. Het genereren van nieuwe ideeën is namelijk niet het probleem. Het is het vasthouden aan onze eigen conventies (paradigma’s) is wat ons beperkt. Maar hoe doe je dat?

Bommerez vervolgde zijn presentatie met de stelling dat we creativiteit nodig hebben om paradigma shifts te maken. Dat gaat alleen in een cultuur van openheid, veiligheid, en bovenal vertrouwen. Met een cultuur van vertrouwen geef je mensen in de organisatie maximale gelegenheid om een staat van “flow” te bereiken. Flow is de meest productieve en energiegevende staat waarin een (werkende) mens kan verkeren en hangt nauw samen met geluk. Bommerez vroeg zich terecht af waarom bedrijven er zo weinig aan doen om hun medewerkers de cultuur te bieden waarin deze flow kan ontstaan. Uiteindelijk gaat het er om dat je anders leert kijken en daardoor nieuwe mogelijkheden ziet: de wereld is alleen vervelend voor vervelende mensen.

Vertrouwen en dialoog

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, zoals we allemaal weten. Volgens Bommerez is de sleutel om tot meer vertrouwen te komen is een open dialoog tussen leden van de organisatie. Dialoog is wat anders dan discussie. In een discussie tapt iedereen uit zijn eigen vaatje en probeert de anderen daarmee te bekogelen. In een dialoog vul je samen het gezamenlijke vat. Het belangrijkste aan een dialoog is volgens Bommerez niet eens wát er gezegd wordt, maar dát het gezegd kan worden.

Wat heeft de middag bij Nework mij opgeleverd? In ieder geval heb ik een leuke middag gehad en groep deelnemers was net als mijn vorige bezoek van goede kwaliteit. Dat is belangrijk, want je wilt ook tijdens de pauze een goed gesprek kunnen voeren. Wat de presentatie betreft was er genoeg stof tot nadenken. Wat te denken van de uitspraak: “Cultuur is de onzichtbare structuur die het gedrag bepaalt, zoals het landschap de loop van een rivier bepaalt”. Tja, mooier kun je het bijna niet zeggen.

De roze wolk

Wat betreft de inhoud van de presentatie blijf ik nog wel met een paar vragen en bedenkingen zitten. Uit het verhaal van Bommerez spreekt onmiskenbaar het aanlokkelijke vooruitgangsdenken van de Angelsaksische managementliteratuur. Het is heel mooi om te veronderstellen dat een open cultuur waarin flow alle ruimte krijgt en de medewerkers gelukkig zijn altijd superieur zal zijn aan een cultuur waar angst en prestatiedrang de boventoon voeren. Zo wordt alles mooier en wordt tenslotte iedereen gelukkig.

Helaas is de realiteit vaak anders. Ook ‘verlichte’ bedrijven moeten soms reorganiseren en over het algemeen komt dat de sfeer in de onderneming niet ten goede. Concurrenten waarin managers een harde lijn kiezen presteren regelmatig beter dan bedrijven waar medewerkers meer ruimte krijgen. En bovenal: werken is niet altijd leuk, maar kan soms ook stomvervelend zijn. Een van de aanwezigen verzuchtte dat “de zoektocht naar geluk heel erg een Westerse luxediscussie is”. Ik ben het met hem eens dat we niet te veel in een roze wolk moeten blijven hangen.   

Tot slot

De wereld zit complex in elkaar en is niet lineair. Bommerez kwam aan het einde van de middag tot dezelfde slotsom: “De wereld kent een enorme diversiteit, en we maken telkens de fout dat we deze wereld in simpele rechtlijnige modellen te vatten. Verschillende modellen zullen naast elkaar bestaan. Het gaat er dan niet om te kopiëren wat een ander goed doet (bijvoorbeeld China), maar zelf je eigen keuzes te maken.”