Is er een 'zwarte zwaan' nodig voor grootschalige transities?

Is het een stilte voor de storm? Zitten we in het oog van de orkaan, waardoor we op een dagelijkse basis onvoldoende geconfronteerd worden met de visuele tekenen van de gigantische transities die gaande zijn? In een zich transformerende wereld schijnt nog steeds de zon. In die wereld wordt het nog steeds elke week zondag waardoor je rustig met een kop goede koffie de rest van de zaterdagkrant en de Economist kan doorlezen. Dat daarin dan staat dat de Verenigde Staten over drie weken wellicht in een staat van ‘credit default’ verkeren als de politieke impasse niet doorbroken wordt, en dat een faillissement in Griekenland steeds dichterbij komt, levert op zo’n moment geen paniekerig gevoel op.

En toch groeit bij mij een onderbuik gevoel dat de wereld er morgen heel anders uit kan zien. Dat er ineens van alles kan gebeuren dat serieus impact heeft op ons leven hier in Nederland. Een klimatologische abnormaliteit, zoals deze week gebeurde in Chili toen een van de droogste woestijnen te kampen kreeg met een dik pak sneeuw, een langdurige economische crisis waardoor de sociale verhoudingen in Nederland (en Europa) nog veel meer op scherp komen te staan en escalerende internationale conflicten die ook ons zullen raken, gerelateerd aan schaarser wordende watervoorraden, voedselbronnen en een steeds grotere kloof tussen vraag en aanbod van energie. Gevoelsmatig duurt het niet lang meer tot ons iets staat te gebeuren dat we niet hadden voorspeld en dat grootse gevolgen heeft voor de transitie waar we midden in zitten. En dan heb ik het over de transitie van een internationaal kapitalistisch systeem gefaciliteerd door de inzet van relatief goedkope fossiele brandstoffen, naar een internationaal systeem dat niet langer afhankelijk is van consumptie gedreven groei en waarin decentraal opgewekte energie uit zon, wind, water en biobrandstoffen leidt tot compleet andere geopolitieke machtsverhoudingen. Dit is mijn inziens het enige model dat een antwoord biedt op de sociologische, ecologische, klimatologische en economische uitdagingen waar we voor staan.

Dit snel groeiende onderbuik gevoel leidt ertoe dat ik me de laatste tijd steeds vaker afvraag of deze transitie ook te realiseren is zonder een zwarte zwaan? Waarbij de zwarte zwaan volgens de auteur van een aanbevelenswaardig gelijknamig boek, staat voor dat wat je niet verwacht, denk bijvoorbeeld aan 9/11 of de moord op Pim Fortuyn.

Als voorzitter van een strategische discussiesessie over Energietransitie vorige week, naar aanleiding van de uitkomst van het recente energierapport 2011 door het Ministerie van ELI en het topsector rapport Energie, waarbij de overheid (een iemand van ELI en een van BuZa) en de markt (8 verschillende partijen) met elkaar de discussie aan gingen over Nederlands energiebeleid, realiseerde ik me eens te meer dat we er niet uit gaan komen als we vooral blijven praten en de korte termijn realiteit centraal blijven stellen in onze beslissingen. In Nederland verkeren we in een impasse omdat de overheid wijst naar de markt – ‘los het maar op!’ - en de markt naar de overheid – ‘los het maar op!’. Ondertussen gebeurt er bijzonder weinig. We moeten wakker worden. En daar kan een zwarte zwaan aan bijdragen. Lastig is echter, dat het niet alleen niet te voorspellen is wanneer je een zwarte zwaan zult zien, maar ook hoe hierop zal worden gereageerd. Primair bezien zijn er twee reacties mogelijk als je ineens met een zwarte zwaan geconfronteerd wordt; vechten of vluchten. Pas als je in een dergelijke situatie bent beland weet je wat je zult doen. De grote vraag; hebben wij voldoende vechtersmentaliteit? En nog veel belangrijker, hebben we echt zin om te wachten totdat vechten nodig is? Hoewel ik niet denk dat ik zou vluchten als puntje bij paaltje komt en zo’n gevecht me ergens best interessant lijkt, hoop ik toch dat we in staat zijn op een andere manier te transformeren dan door te wachten op een zwarte zwaan. Ik hoop hier mede met behulp van transitie expert Prof. Dr. Ir. Jan Rotmans, sinds kort verbonden aan Squarewise, een antwoord op te kunnen formuleren. Denkt u dat andere routes mogelijk zijn? Zo ja, welke? Tijdens de SquareTable Energietransitie verkenden we drie oplossingsroutes:

1. Verschuiving van focus op (energie) transacties naar een focus op energiedienstverlening (energieoplossingen)

2. Het benutten van de kracht van samenwerking in de keten/ ketenintegratie

3. Europa en de wereld veel meer als leidraad

Binnenkort volgt hier een verslag van deze SquareTable ‘Zonder ambitie, geen energietransitie’ en de reacties op de oplossingsrichtingen. Tot die tijd; denk met ons mee!