Hiërarchische organisatiestructuur leidt tot stress bij medewerkers

Op dit moment is alles rondom hersenonderzoek en neurowetenschappen ‘hot’. Waarschijnlijk daarom dat ik onlangs van het thuisfront voor mijn verjaardag ‘Het breinboek voor managers’ (Marilee Sprenger, 2010) als cadeau kreeg. Dit boek is, zeg maar, de Dick Swaab voor managers.

Eén van de aardige wetenswaardigheden in dit boek is de beschrijving van de reactie van onze hersenen op stress en de gevolgen hiervan op het gedrag van medewerkers. We hebben allemaal gehoord van stress aan de top. Vaak is dat positieve stress die ontstaat bij, al dan niet zelf, opgelegde uitdagingen. Deze stress wordt periodiek afgewisseld met geluksmomenten bij het behalen van successen waarna, met toegenomen zelfvertrouwen, weer nieuwe uitdagingen kunnen worden aangegaan.

Aan de onderkant van de organisatie-piramide kan echter sprake zijn van een negatieve spiraal door aanhoudende negatieve stress. Onze hersenen worden namelijk negatief beïnvloed als we aan de onderkant van de piramide staan. De medewerker aan de onderkant voelt zich niet betrokken, waardeloos of mogelijk hulpeloos waardoor chronische stress kan ontstaan. Bij chronische stress komen stoffen vrij in de hersens die leiden tot lagere prestaties en gezondheidsproblemen. Dit laatste kan leiden tot ziekteverzuim. Bij ziekteverzuim voelt de medewerker de stress van werk dat blijft liggen of van een mogelijke informatie achterstand. Bij terugkeer geeft dit nog meer stress en de negatieve spiraal is een feit.

De stress aan de onderkant van de piramide leidt volgens Sprenger in de hersenen tot een reflexmatige reactie die kan leiden tot voor de organisatie schadelijke gedachten of handelingen:

• onderop staan geeft iemand een gevoel van tekortschieten;
• het moeten uitvoeren van opdrachten van hogere managers versterkt dit gevoel;
• wellicht denkt de medewerker ook dat iedereen weet dat hij onderaan staat en dat daarom op hem wordt neergekeken;
• vanuit het eigen tekortschieten wil hij de mensen boven hem laten tekortschieten;
• leidend tot handelingen of gedrag gericht op beschadiging en sabotage zodat de negatieve aandacht naar de top verschuift.

De hiërarchische structuur binnen een organisatie is vaak ontstaan door een vorm van interne competitie. Competitie kan productief zijn, maar kan ook schade bij mensen aanrichten. Want als er een winnaar is, dan is er ook een verliezer. Teveel competitie in de organisatie leidt tot negatieve stress en dus tot een lagere productiviteit, jaloezie of zelfs vijandigheid. Onderlinge competitie is dus niet goed, maar persoonlijke ambitie en inzet voor gezamenlijke prestaties wel.

Een platte organisatie geeft medewerkers meer mogelijkheden om gezien en gehoord te worden waardoor medewerkers een beter gevoel over zichzelf krijgen. De stress onderin de organisatie (de grootste groep medewerkers) wordt minder, daardoor worden de individuele prestaties hoger en daardoor de prestaties van de organisatie. Nu het onderwerp nog ‘hot’ is, een extra reden om direct over te gaan op een plattere organisatie!