Hiep, hiep, hoera voor de bedrijfshofnar!

Talloze managers en bestuurders zijn de afgelopen decennia ten onder gegaan aan de risico’s die ze namen in de heilige overtuiging dat het simpelweg niet fout kon gaan. Ze verkeerden in de veronderstelling dat de positie die zij hadden hun als vanzelfsprekend toekwam; de beslissingen die ze namen konden dus niet anders dan succesvol zijn. Ze vergaten daarbij dat de macht die zij hadden niet voortkwam uit hun persoonlijke invloed, maar een resultante was van hun functie. Op het moment dat ze die twee verwarden ging het vaak mis.

Zouden die topmensen niet veel makkelijker bekritiseerd moeten en kunnen worden, het liefst voordat ze uit de bocht vliegen? In vroegere tijden hadden machtige heersers daar de hofnar voor, die hun feilloos de spiegel van hun eigen gedrag voorhield zonder te hoeven vrezen voor represailles. Alhoewel hij schijnbaar onderaan de sociale ladder stond kon de nar zich opmerkingen permitteren die door niemand anders gemaakt mochten worden. Als enige aan het hof kon hij de macht van de ‘zonnekoning’ relativeren door in te gaan tegen de heersende opvattingen. De invloed van de hofnar reikte hierdoor vaak verder dan die van alle koninklijke adviseurs tezamen.

Kortom, een bijzonder waardevolle figuur zo’n hofnar. Dat doet de vraag rijzen of deze beproefde remedie niet ook effectief zou zijn bij hedendaagse zonnekoningen. Blijkens recente schandalen als bij Vestia en de NZa (Arthur Gotlieb is postuum overigens volledig in het gelijk gesteld) houdt de omvang van het ego vaak gelijke tred met die van de gemaakte brokken. Instituties als de Raad van Commissarissen, de vergadering van aandeelhouders en de Ondernemingsraad zijn daarbij niet of onvoldoende van zins het tij te keren. Hoe dit te doorbreken? Stap eens uit de conventies: stel een bedrijfshofnar aan en verschaf hem vrijelijk toegang tot alles en iedereen in de organisatie, van het hoogste bestuursorgaan tot de laagste in rang.

Een bedrijfshofnar maakt overtuigingen, patronen en gewoontes zichtbaar die anders -al dan niet bewust- onder de oppervlakte zouden blijven. Zijn motivatie is er namelijk niet op gericht om hogerop te komen of om meer salaris te krijgen, maar simpelweg om het werk goed en zorgvuldig uit te (laten) voeren. Uw eerste impuls zal wellicht zijn om de inhoudelijke, intrinsieke discussie die hij voert in de kiem te smoren door er een hiërarchische strijd van te maken. Weet u deze reactie echter te bedwingen, dan komen vragen over drijfveren, motivatie en doelstelling zowel op individueel als bedrijfsniveau op een verfrissende en ongedwongen manier aan de orde. Het lonkend perspectief is een bedrijf waarin de bedrijfshofnar zichzelf overbodig maakt, doordat de instanties die daartoe van rechtswege in het leven zijn geroepen hun rol als kritische toeschouwer hervinden. Ieder in het bedrijf heeft dan de vrijheid de hofnar te zijn als de omstandigheden daarom vragen. Een mooier begin van het nieuwe jaar kunt u zich niet wensen, toch?

Katinka Velthuijs is auteur van de boeken ‘Hoezo, mijn mensen?’ en ‘Hoezo, de baas?’. Via haar bureau Lunare Persoonlijk Raadgever verzorgt zij workshops en lezingen op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en leiderschap.