Encore: Publiek opdrachtgeverschap

De Tweede Kamer heeft zich (helaas) weer in slaap laten sussen, nadat 3 ministers in korte tijd de Europese aanbestedingsregels aan hun laars lapten. Als er maar geen sprake is van vriendjespolitiek, dan gaat iedereen weer over tot de orde van de dag. Mea maxima culpa is voldoende en vervolgens beloof je beterschap. Dat dit een belediging is voor de belastingbetaler mag duidelijk zijn. Nog niet zolang geleden is er een nobel initiatief gestart door de regieraad bouw, namelijk: de invoering van publiek opdrachtgeverschap. Zorg dat de inkoopfunctie bij de overheid wordt ontwikkeld en dat er ruimte is voor differentiatie van de inkoop, aandacht voor de klant leveranciers relaties en goede afspraken. Daarmee bedoel ik niet contracten met bijlagen van 200 pagina's. Prijs is slechts 1 van de indicatoren voor succesvolle inkopen. Vertrouwen opbouwen en werken aan dezelfde perceptie van succes zijn ook onontbeerlijk. Oh ja, meer regels is NIET de oplossing.

De recente incidenten van vorige week ten aanzien van procedurele fouten tijdens aanbestedingen zijn nog maar het topje van de ijsberg. De fouten kunnen m.i. niet zonder meer worden neergelegd bij de inkoper (de besteller). Het ontbreekt aan een visie op het publiek opdrachtgeverschap. Dit besef begint nu langzaam door te dringen (voornamelijk in de bouw). Vanuit de regieraad bouw worden initiatieven ontwikkeld om hier oplossingen voor de bedenken (forum opdrachtgeverschap).

Een doorsnee overheidsorganisatie zou zich het volgende kunnen afvragen ten aanzien van publiek opdrachtgeverschap:

- Hoe willen wij ons manifesteren op de markt (imago, betrouwbaarheid, professionaliteit, etc.)

- Hoe moeten we de opdrachtgeverfunctie in onze organisatie gaan vormgeven?

- Hoe gaan we ons beleid op inkoop differentiëren? (bv. de Kraljic matrix).

- Wat voor scholing is er intern nodig om publiek opdrachtgeverschap te bereiken?

- Etc.

Differentiatie van inkoopbeleid bij de overheid

De gemiddelde overheidsorganisatie behandelt alle inkopen als routine goederen (uitzonderingen daargelaten). Of het nu gaat om de inkoop van wc papier, strategische consultancy of de aanleg van een spoorlijn. Het inkoopbeleid is dus ook ingericht op de instrumentele spelregels vanuit de aanbestedingswetgeving. Daarom gaat er ook van alles mis als je te maken hebt met andersoortige inkopen (bottleneck goederen, hefboom goederen en strategische goederen). (Deze differentiatie is ontleend aan het artikel van Peter Kraljic in de Harvard Business Review, genaamd: Purchasing must become supply chain management, 1983)
De relatie tussen inkopers en de markt
De (professionele) relatie tussen de inkopers en de markt moet meer aandacht krijgen. Met een aantrekkende economie hebben de leveranciers het weer voor het zeggen. Als je die als inkoper de afgelopen jaren hebt uitgeknepen, dan moet je niet raar staan te kijken als je daar nu de rekening van krijgt gepresenteerd. Recente voorbeelden zijn Berenschot en Twijnstra Gudde die een tendertest in voeren, omdat de kosten van de aanbestedingen niet opwegen tegen de succeskansen. Als er niet wordt gewerkt aan een goede relatie, dan trek je als inkooporganisatie altijd aan het kortste eind. Of je moet de hoofdprijs gaan betalen of goede leveranciers willen niet meer leveren. De arrogantie van veel inkopers is in mijn ogen dan ook kortzichtig en onterecht. Momenteel zijn er zelfs binnen de huidige regels mogelijkheden om deze relatie een plaats te geven, zonder dat we direct moeten denken aan vriendjespolitiek. Contractuele afspraken blijven noodzakelijk. Elkaar ontmoeten in goede tijden is net zo belangrijk als elkaar ontmoeten in slechte tijden (tijdens escalaties). Bescheidenheid is dus het devies. Wees aardig voor elkaar, maar hard voor de problemen.
De functie van publiek opdrachtgeverschap

De functie van publiek opdrachtgeverschap is bij de overheid niet ingericht, de organisatie is niet goed op elkaar ingespeeld en de afdeling juridische zaken krijgt de opdracht om de (eventuele) schade te beperken (de belastingbetaler draait op voor de kosten). Dit alles draagt dus niet bij aan de maatschappelijk laagste kosten.
Vervolgens worden leveranciers (na een incident) bij een volgende aanbesteding geweerd (of niet meer uitgenodigd) en is er dus geen sprake meer van volkomen concurrentie (wat de oorspronkelijke gedachte is van aanbesteden). Ook dit is niet zuiver, omdat er voor de leveranciers geen evenwichtige machtsbalans is op de markt als een opdrachtgever van de overheid steken laat vallen. (de kans dat het tot een kort geding komt is klein, zie de nalevingsmonitor 2004 van Significant).
Schokland, Kindertop en de slot conferentie 100 dagen tour
De recente incidenten 'het akkoord van Schokland' van minister Koenders, 'de kindertop' van vice-premier Rouvoet en 'de slot conferentie van de 100 dagen tour' van premier Balkenende laten maar weer eens zien dat zelfs de hoogste overheidsfunctionarissen een stok achter de deur nodig hebben. De belastingbetaler kan niet blijven betalen voor het gerommel bij de overheid en MKB Nederland wordt niet echt geholpen met extra bureaucratie. Een toezichthouder zal onontbeerlijk zijn en ook een paar spraakmakende rechtzaken zullen nodig zijn om de aandacht vast te houden. Uiteindelijk zal langzaam maar zeker de inkoopfunctie gaan ontwikkelen en de politieke aandacht krijgen die het verdiend. Volkomen concurrentie is een mooi streven (een utopie), maar daarvoor betaalt BV Nederland een hoge prijs.

Update: In een persbericht laat Minister van der Hoeven weten dat we voorlopig geen aanbestedingsautoriteit krijgen.