Elementaire mensenkennis op de werkvloer (deel 1)

Weet jouw baas graag het naadje van de kous en heeft hij vervolgens enorm lang nodig om een besluit te nemen? Grote kans dat hij een ‘aardetype’ is. Heb je een baas die dol is op het grote gebaar? Dan zou hij best eens een ‘vuurtype’ kunnen zijn. Als hij altijd alles over iedereen weet en op de hoogte is van de laatste nieuwtjes heb je waarschijnlijk een ‘luchtbaas’. Of is jouw baas een rustige, vriendelijke en gevoelige figuur? Dan behoort hij waarschijnlijk tot het ‘watertype’. In een tweetal artikelen belicht Katinka Velthuijs de specifieke eigenschappen, kenmerken en eigenaardigheden van deze vier types. Deze week een korte inleiding en aandacht voor de ‘vuurmanager’ en de ‘aardemanager’.

Inleiding

De elementen vuur, aarde, lucht en water als basis van ons bestaan: een opvatting die door de eeuwen heen in tal van culturen terugkeert. Zo spreekt de Hindoeïstische filosofie van ‘Tattva’ (dat wat gegeven is) en ziet het Boeddhisme de vier elementen (‘Rupa’) als bouwstenen van de materiële wereld (‘Pali’). Ook de Griekse mythologie kent plastische verhalen over de kennismaking van de mens met de elementen, zoals de avonturen van de overmoedige god Prometheus.

Na het ontstaan van de wereld had alles zijn plaats gevonden. Er ontbrak nog één schepsel dat de wereldbevolking compleet zou maken: een wezen dat de vaardigheden van de dieren had, maar daarnaast kon nadenken. De onsterfelijke goden besloten in al hun wijsheid een gouden ras van stervelingen te creëren. Prometheus mengde aarde met water en uit de klei die zo ontstond vormde hij, naar het evenbeeld van de goden, de mens. Hij gaf hem de eigenschappen mee van alle dieren die de aarde bevolkten. Toen de lucht de kleipopjes gedroogd had, blies Athena, de godin van de wijsheid, ze leven in.

Lange tijd bewoonden deze mensen de aarde. Toch was er van echt leven geen sprake: ze sjokten zielloos en vreugdeloos rond. Ze wisten niet hoe ze moesten zien, horen of begrijpen of hoe ze iets met hun handen moesten maken. Prometheus had met de mensen te doen en wilde hen helpen. Hij besloot hun het goddelijke vuur te schenken. Er was echter een probleempje: oppergod Zeus had hem dit nadrukkelijk verboden. Het mededogen van Prometheus zat echter zo diep dat hij besloot het vuur dan maar te stelen. Zo geschiedde en toen de mensen de beschikking over het ontbrekende element vuur hadden, konden zij zich verder ontwikkelen. Ze leerden wat bevlogenheid en warmte was en maakten zich praktische vaardigheden als smeden eigen.

De overmoedige Prometheus moest zijn ongehoorzaamheid echter zwaar bekopen. Zeus liet hem aan een rots ketenen, waar een adelaar stukjes uit zijn lever pikte. Iedere nacht groeide die lever weer aan en iedere dag kwam de adelaar weer langs om de verse lever uit te pikken. Zo kwam er lange tijd geen einde aan de straf van de arme Prometheus.

Met Prometheus liep het dus niet zo goed af, maar dankzij hem had de mens wel kennisgemaakt met alle vier de elementen: vuur, aarde, lucht en water.

De ‘vuurmanager’

Vuur

Symboliek: warmte, energie. Vuur geeft licht, zichtbaarheid en avontuur. Vuur is reinigend, geeft spanning en beweging en biedt gevaar: ‘Je speelt met vuur’. Het geeft ook verbranding, kracht, verschroeiing en vernietiging.
Drijfveren: de impuls en het enthousiasme.
Dier: de leeuw, de koning der dieren.
Plaats in het lichaam: midden op de borst, ter hoogte van het hart en de dijen.
Zintuig: de reuk.

De vuurmanager: de visionair. Gedreven, energiek, moedig en creatief. Loopt, overtuigd van zijn visie, voor de troepen uit in de veronderstelling dat de rest wel zal volgen. Ligt niet wakker van een stevig gesprek. Hij oefent graag expliciete macht uit en geniet daarvan.

Vuurmensen zijn vaak bezielde mensen, die anderen warm kunnen maken voor hun plannen. Deze vaardigheid vloeit voort uit hun optimistische levenshouding. De vuurmens holt achter zijn ideeën aan, zonder zich bezig te houden met concrete vormgeving (aarde), gevoelsmatige beleving (water) of logica (lucht). Hij heeft zijn huis al gebouwd terwijl de bouwgrond nog gekocht moet worden.

Vuurmensen kunnen vaak goed improviseren. Ze zien eerst de mogelijkheden van voorwerpen of situaties en pas veel later de oorspronkelijk bedoelde functie ervan. Je doet een vuurtype dan ook geen plezier met een gebruiksaanwijzing of handleiding. Veel liever onderzoekt hij zelf wat hij ermee kan doen. Vuurtypes zijn goed in brainstormen en het ontwikkelen van nieuwe ideeën. Het zijn mensen van de toekomst, het heden kennen ze wel. Hun voorliefde voor tempo, afwisseling en grote lijnen verhindert hen echter vaak om af te maken waar ze aan beginnen.

De grootste zwakte van de vuurmens is zijn onbekwaamheid of onwilligheid om zichzelf ter discussie te stellen. Vanuit zijn stralende licht heeft de ander slechts een schaduw. Waarom zou hij, verblind door zijn eigen licht, de fout bij zichzelf zoeken?

Veelvoorkomende vuurberoepen: ondernemer, reclameontwerper, cabaretier, acteur.

De relatie met de vuurbaas

Een van de meest voorkomende fouten van medewerkers die moeite hebben met vuurbazen, is dat ze de strijd met hem aangaan. Vuurbazen lokken dat wel vaak zelf uit, waardoor de relatie met hen al gauw een ‘vechtrelatie’ wordt. Toch is het ‘spelen met vuur’. Je verspilt je energie door het gevecht aan te gaan met dit type baas, want hij is er vele malen bedrevener in dan jij! Zo kan hij witheet worden als hij te veel kritiek krijgt. In een uitbarsting van woede vernietigt hij zijn tegenstander in moreel opzicht met een grenzeloze verachting.

Toch houdt een vuurbaas wel van weerwoord en van uitdaging. Kom alleen bij voorkeur niet met een pasklare oplossing. Hij zal er, hoe goed je voorstel ook is, altijd zijn eigen stempel op willen drukken. Formuleer liever een aantal opties en laat hem daaruit kiezen. Realiseer je wel dat hij misschien niet altijd de oplossingsrichting zal kiezen die jou de beste lijkt.

Het eerste ‘nee’ van een vuurbaas is vaak niet meer dan een strategische zet. Het is bedoeld om de discussie aan te wakkeren en argumenten uit te wisselen. Vaak heeft hij aan een half woord genoeg en verwacht van zijn medewerkers evenveel zelfvertrouwen als hij zelf uitstraalt. Stel je dus niet te onderdanig op, want hij praat graag met je als zijn gelijke. Zijn  ‘nee’ is vaak een impliciet ‘ja, op voorwaarde dat…’

Breng je boodschap kort en krachtig en gebruik argumenten waar ook het voordeel voor je baas uit spreekt. Wil je bijvoorbeeld graag een communicatietraining volgen? Benadruk dan niet alleen je eigen belang (dat je beter leert communiceren), maar leg ook uit dat het je helpt om je werk beter te doen (doordat je bijvoorbeeld de gesprekken met klanten beter en sneller kunt voeren).

Favoriete uitspraak van de vuurmanager: ‘Wat een geweldig plan! Ik zie het al helemaal voor me…’

De ‘aardemanager’

Aarde

Symboliek: vaste grond onder je voeten, een fundament om op te bouwen, perfectionistisch, principieel, zorgzaam. Aarde is ook ontvangend, voedend en scheppend. Hij is zacht als mos en hard als de rots. Hij geeft een ondergrond aan water, lucht en vuur.
Drijfveren: structuur en routine.
Dier: de schildpad.
Plaats in het lichaam: het stuitje, de bekkenbodem en de voetzolen.
Zintuig: het kijken, de ogen, het zicht.

De aardemanager: de boer. Rustig, praktisch, nuchter, stevig. Wil zo snel mogelijk van een (ongemakkelijke) situatie af en handelt daar ook naar. Hij oefent vaak hiërarchische macht uit, op basis van zijn formele positie.

De aardemens is de mens van het hier en nu. Eerst zien, dan geloven. Wat hij niet concreet kan waarnemen, is er ook niet. Hij zoekt en geeft houvast, een stevige bodem onder zijn voeten. Zijn sterke kanten: zijn betrouwbaarheid en zijn bereidheid om verantwoordelijkheid op zich te nemen. Hij is de meester van de rode draad, die hij nooit uit het zicht verliest en die hem door het leven trekt. Het loslaten van zijn eigen mening kan moeilijk zijn en dat maakt dat hij soms weinig flexibel is.

De aardemens is over het algemeen praktisch ingesteld en gericht op stoffelijke zaken. Hij laat zich niet gek maken en houdt niet van haasten. Hij hecht aan rustig praten, eten en nadenken. Het aardetype is sober in kleding, inrichting, gevoelens en materie. Dat kan leiden tot zuinigheid. Voor kwaliteit mag best betaald worden, zolang er maar niets verspild wordt.

Aarde is rustig, stevig, geaard en heeft niet veel woorden nodig: iets is wat het is en niet anders. Het toelaten van onzekerheid is moeilijk en daarom probeert de aardemens gedachten en gevoelens strak onder controle te houden. Hij probeert zijn doel te bereiken door zich niet van de wijs te laten brengen.

Als aarde te weinig water krijgt en uitdroogt, kan hij verharden. De valkuil van de aardemens is dan ook zijn neiging om te blijven hangen in een dwangmatig perfectionisme, rigide strengheid en een pessimisme dat het leven doorlopend ontkent.

Veelvoorkomende aardeberoepen: administrateur, ambtenaar, ambachtelijk werkman.

De relatie met de aardebaas

Een aardebaas neemt graag uitgebreid de tijd om zijn werk zorgvuldig en grondig te doen. Presenteer je zaken op een rustige en ordelijke manier en oefen vooral niet te veel druk uit op dit type baas. Ook overmatig enthousiasme kan hij als druk ervaren. Hij zal dichtklappen en de kans op uitstel en vertraging is dan groot.

Zorg dat je goed gedocumenteerd aan tafel zit met je aardebaas. Hij is dol op details, omdat hij daar zijn overzicht op baseert. Ook heeft hij behoefte aan visuele ondersteuning. Vaak is hij sterk gericht op zekerheid en hij houdt dus van ‘bewijsvoering’. Hij moet met eigen ogen kunnen zien wat je hem probeert duidelijk te maken. Een pragmatische en zakelijke opstelling stelt hij op prijs, dus naar je gezondheid of je gezin zal hij niet zo snel informeren; hij houdt het persoonlijke en zakelijke strikt gescheiden.

Het is van groot belang dat wat je beweert ook echt klopt. Je aardebaas heeft een speciale antenne voor onwaarheid. Wees je ervan bewust dat hij bij één onzorgvuldigheid het vertrouwen in je volledig kan verliezen! Hij zal het conflict in eerste instantie uit de weg gaan, maar als het toch zover komt kan hij zich ontpoppen als een taaie en onbuigzame vechter. Hij is uitstekend in staat om muren van zwijgzaamheid op te richten. Bovendien verstaat hij als geen ander de kunst om langs je heen te kijken alsof je lucht bent en je dood te zwijgen.

De werkrelatie met een aardebaas vraagt een investering op de lange termijn. Iedere dag rijpt de relatie een beetje meer en naarmate hij je vaker ziet, zal het vertrouwen groeien. Tastbare en lijfelijke aanwezigheid kan het proces bespoedigen. Wat over het algemeen goed werkt bij aardebazen is het voorbereiden of ‘inweken’ van besluiten. Dat heeft zowel betrekking op het verrichten van voorwerk, zoals dossieronderzoek en het verzamelen van informatie, als op het voorbereiden van je baas op wat er komen gaat. Kom je hem bijvoorbeeld tegen bij de koffieautomaat, kondig dan vast aan dat je een afspraak met hem gaat maken over een bepaald onderwerp. Wees verder stipt op tijd: de aardebaas is zuinig met zijn tijd.

Favoriete uitspraak van de aardemanager: ‘Het wás zo, het ís zo en het blijft zo!’

Volgende week: aandacht voor de ‘luchtmanager’, de ‘watermanager’ en ‘In je element’ (het slot van de serie).

Katinka Velthuijs is auteur van de boeken ‘Hoezo, mijn mensen? en ‘Hoezo, de baas?’ (verschenen bij Eburon Business). Via haar bureau Lunare Persoonlijk Raadgever (www.lunare.nl) verzorgt zij workshops en lezingen op het gebied van leiderschap en de menselijke maat in management.