Zien als je het door hebt

De bokswedstrijd bij Ajax.  Met in de ene hoek Johan Cruijf: held, icoon, legende en orakel. En in de andere hoek Steven ten Have: organisatiekundige, hoogleraar strategie & verandering, President van de RvC. De wedstrijd is overgegaan in een conflict tussen mensen die niet zien dat ze totaal verschillend naar de wereld kijken, anders betekenis geven en verschillende oriëntaties hebben.

Cruijff denkt in voetballers, talent, team, groei en ontwikkeling. Hij weet uit eigen ervaring wat er voor nodig is om goed te worden, de beste te worden. Spelers omring je met mensen die hen helpen om beter te worden, als individu en als onderdeel van de elf. Als je Ajax zo benadert vloeien resultaten en geld daar als vanzelf uit voort. Dat is niet iets om je echt druk over te maken.

Ten Have denkt in termen van bedrijven, verantwoordelijkheden, belangen, harkjes, doelen stellen, taken verdelen. Voor hem is Ajax een beursgenoteerd bedrijf, voetbal het product dat je maakt en winnen het resultaat als je dat goed doet. De Toekomst is een investment vehicle in de vorm van een opleidingsinstituut met mensen aan wie je leert hoe je moet voetballen. De directie koopt en verkoopt, de trainer moet daar een goed elftal van zien te maken en de afdeling Scouting zendt mensen uit op zoek naar hipo’s (high potentials) als investment opportunity. De waarde van Ajax aan de beurs is de ultieme graadmeter of de club goed geleid wordt. Journalisten denken dat die twee benaderingen tegelijkertijd mogelijk zijn, op hetzelfde neer komen, kijk maar naar VI of P&W.

In termen van oriëntaties zijn Cruijff en Ten Have zelfreferentieel. Maar Cruijff heeft geen boodschap aan rationaliteit: “Italianen ze kennen niet van je winnen, maar je ken wel van ze verliezen.” Het valt niet krachtiger en bondiger uit te leggen wat de essentie is van het catenaccio voetbal van Italië, maar rationeel gezien is het een paradox. Cruijff grossiert er in. Voor rationelen zijn het zwarte gaten in hun wereldbeeld, als je er te dichtbij komt wordt je er in gezogen. Maar voor Cruijff bestaan zwarte gaten niet. Zijn uitspraken onthullen een wereld van duiding en betekenis. De samenhang in die wereld wordt niet bepaald door rationaliteit, maar door wat het betekent om topvoetballer te worden en topvoetbal te spelen. Dat bepaalt wat je nodig hebt van de club en het bestuur.

Het is die context waaraan hij bij alles wat hij zegt refereert. Als hij zegt: “Mensen die niet van mijn niveau zijn, kennen mijn integriteit niet aantasten”, dan is dat geen arrogante onzin, maar een manier om te zeggen dat niet rationaliteit zijn referentiekader is, maar de realiteit zoals hij die beleeft. Daarin zijn rationele argumenten hoogstens toevallig van waarde. Zo confronteert hij iedereen vroeg of laat met de rationaliteitswig, de plek waar je alles moet loslaten en het zwarte gat in moet.

Steven ten Have zegt in de VK van 19-11-11: “Voor een revolutie heb je rule breakers en rule makers nodig. […] Cruijff was de rule breaker. Alleen er zijn mensen die hem wijsmaakten dat hij ook moet bepalen wie de rule maker wordt.” Zo is zelfs de revolutie in de ogen van ten Have een rationeel proces waarin je eerst bewust chaos creëert, zodat je op het braakliggende terrein weer opnieuw kan gaan bouwen. “Missie geslaagd”, roept hij dan ook, “Cruijff heeft het belangrijkste van zijn werk gedaan. Hij heeft Ajax een nieuw perspectief gegeven, en dat kan hij goed.” Dat is niet alleen dramaturgische vleierij in de wetenschap dat het volk Ajax en Cruijff aanbidt, maar vooral een duidelijk signaal dat in zijn ogen voetbal en bedrijf gescheiden zijn en dat het bedrijf de kaders bepaalt waarin het voetbal mag opereren.

Cruijff is welkom als adviseur, gewaardeerd misschien zelfs, maar van organiseren heeft hij volgens Ten Have geen verstand. Waarmee hij organiseren ook volledig in het rationele paradigma plaatst.

Het is frappant om te zien hoe de crisis bij Ajax lijkt op de crises in onze maatschappij. Een organiserende elite die alles rationeel maakt, zich niet kan verplaatsen in de context van de burgers maar dat zelf niet ziet, ontkent en blijft beweren dat het allemaal het beste voor het land is terwijl ze iedere democratische toets probeert te vermijden (Ten Have verzekerde ons gisteravond op televisie dat er geen ledenstemming komt). Wat ze niet doorhebben is dat die manier van kijken en doen juist de problemen veroorzaakt heeft. En daarom zien ze het niet.

Da’s logisch, hfff.