4R-model (5): de zelfsturende professional

Eerdere columns over het 4R-model gingen over de werking van het 4R-model, de voordelen en de inrichting van innovatieve besturing en uitvoering. In deze laatste column van de reeks beschrijf ik de werking van het 4R-model voor de medewerk(st)ers die door het 4R-model gefaciliteerd worden, de 'zelfsturende professionals'.

Bij toepassing van het 4R-model voor de inrichting van een organisatie ontstaat ‘Ruimte’ waarin de medewerker als zelfsturende professional kan presteren en leren. Maar wat is een zelfsturende professional? Mijn definitie van een zelfsturende professional is:

‘de medewerker die op gedreven wijze zijn vakmanschap inzet voor de realisatie van de organisatiedoelen daarbij ondersteund door goede interne en externe informatie en gedeelde normen en waarden.’

In dit artikel wil ik de verschillende elementen van deze definitie nader toelichten, te beginnen met vakmanschap. Volgens Jaap Peters en Mathieu Weggeman in ‘Het Rijnland boekje’ (2009)´ is vakmanschap: ‘Iets goed doen vanuit het intrinsieke motief om naar kwaliteit te streven, om iets moois te maken. Het is een activiteit die zich richt op het maakproces waarin een vakman zichzelf, zijn kennis, zijn zorg en aandacht investeert.’ Bij vakmanschap denken we al gauw aan de timmerman of de goudsmid, maar vakmanschap bestaat ook voor dienstverleners zoals de huisarts, de beveiligingsmedewerkster en de debiteurenbeheerder.

Voor de gedreven inzet van de zelfsturende professional, het volgende element uit mijn definitie, is het nodig dat de medewerker zijn persoonlijke doelen kan verbinden met de organisatiedoelen. Vaak zijn de organisatiedoelen gegeven en zal de medewerker dus moeten inventariseren welke zijn persoonlijke doelen zijn en vervolgens moeten beoordelen of de realisatie hiervan mogelijk is binnen de organisatiedoelen. In andere gevallen, als de organisatiedoelen nog beïnvloed kunnen worden, kan de medewerker proberen deze bij te stellen richting de eigen doelen.

Een belangrijke stap om als medewerker een zelfsturende professional te worden, is het expliciet formuleren van de persoonlijk doelen. Wat wil je betekenen in je leven? Hoe wil je herinnerd worden? Wat wil je bijdragen aan de maatschappij? Ieder mens heeft, bewust of onbewust, persoonlijke doelen. Sommige mensen weten dit doel vanaf hun geboorte, anderen moeten dat tijdens hun leven ontdekken. Maar hoe kom je hier achter? Hiervoor is persoonlijke ruimte nodig. Ruimte voor leegte, rust en stilte om op die manier verbinding te kunnen maken met de innerlijke drijfveren. Vanuit de ruimte komen dan als vanzelf de persoonlijke doelen naar boven. Het bewust nastreven van persoonlijke doelen leidt tot persoonlijk leiderschap. Dat zorgt ervoor dat kansen op je pad komen omdat je ergens naar toe onderweg bent. Persoonlijk leiderschap betekent ook dat je gebeurtenissen in je leven niet gelaten ondergaat, maar dat je de verantwoordelijkheid neemt om deze gebeurtenissen (mede) vorm te geven en te sturen.

Het realiseren van de persoonlijke doelstellen krijgt vervolgens een plaats binnen de ruimte die de organisatie geeft. Deze ruimte in de organisatie is, bij toepassing van het 4R-model, gekaderd en geïnspireerd volgens het model van Simon. In het model van Simon zijn de organisatiedoelen - de harde of blauwe kant - bepaald in de ‘boundary systems’ en de gedeelde normen en waarden - de zachte of rode kant - in de ‘beliefs systems’.

Tot slot het laatste element uit mijn definitie: de informatievoorziening. Voor de eigen (bij-)sturing van de professional is goede feedback in de vorm van relevante informatie nodig. Voor het beoordelen van de eigen interne prestaties komt de informatie uit de ‘diagnostic control systems’ (ook uit het model van Simon) en voor het beoordelen van de externe prestaties uit de ‘interactive control systems’.

Kan iedereen zelfsturende professional worden? Of zijn daar bijzondere competenties voor nodig? Naar mijn mening zijn, naast vakinhoudelijke kennis en vaardigheden, de benodigde competenties:

• initiatieven en risico´s nemen
• kansen creëren en benutten
• verantwoordelijkheid nemen voor eigen presteren en leren
• samenwerken
• communiceren

Dat lijkt heel veel, maar dit zijn precies de competenties die ieder mens van nature heeft en in zijn privéleven dagelijks inzet. Echter, vaak zijn deze competenties in ‘ouderwetse’ organisaties al jaren onderdrukt. In ‘moderne’ organisaties wordt ruimte gegeven om deze competenties wel binnen de organisatie in te zetten. Daarnaast hebben de meeste mensen nog speciale voorkeuren en talenten. Deze kunnen ingezet worden bij de verschillende rollen die binnen de organisatie nodig zijn (zie: ‘innovatieve organisatieprincipes’).

Als een zelfsturende professional zich verder ontwikkelt en doorgroeit, dan zal dat vaak eerst in de eigen organisatie zijn. Bij voldoende zelfvertrouwen zullen zelfsturende professionals echter sneller overstappen naar een andere organisatie of misschien zelfs helemaal voor zichzelf beginnen en ZZP’er worden. De grootste uitdaging voor organisaties de komende jaren wordt dan ook om zelfsturende professionals voor kortere of langere tijd aan zich te verbinden. Ook dat kan met de 4R-principes. Als de organisatie namelijk zorgt voor een inspirerende ‘richting’ met ‘ruimte’ voor de professional om te presteren en te leren, dan zullen organisatie en professional elkaar blijven vinden. En dan maakt de vorm van de arbeidsrelatie, vast contract, projectcontract of ZZP-contract, eigenlijk voor beide partijen niet meer uit.

Dit is het vijfde en laatste deel van een reeks columns over modern management en leiderschap aan de hand van het 4R-model.