‘Niet jezelf zijn’ is 'onmogelijk'; je bent altijd 'jezelf'!

‘Ja hoor, als ik dat ga doen, dan ben ik mezelf niet!’

‘Als ik bij hem/haar in de buurt ben, dan ben ik mezelf niet!’

Het zijn frases die te pas en te onpas wordt gebruikt. Het lijkt of de woorden ‘dan ben ik mezelf niet’ zo gemakkelijk en volautomatisch aan lippen ontsnappen. Je spreekt het uit en daarmee is de kous af. Je besluit ferm iets niet meer te doen of, als het mogelijk is, het contact met een persoon te verbreken. Misschien ligt het aan mij dat deze frase zoveel verwondering oproept, want zeg nou zelf: Hoe doe je dat in hemelsnaam ‘niet jezelf zijn’. Het is zo’n rare zin. Kun jij jezelf uitzetten dan? Dat is toch onmogelijk!

Zou het kunnen dat je in aanraking komt met een facet van jezelf dat je liever uit de weg gaat, terwijl het je oneindig veel oplevert als je onderzoekt wat er eigenlijk aan de hand is? Dat je, wanneer ‘de zin’ bij je op komt, denkt: ‘Hey, dat is interessant. Laat ik er de loep eens op leggen en kijken wat ik ontdek .’

Wat zou er bijvoorbeeld bij de eerste zin - ‘Ja hoor, als ik dat ga doen dan ben ik mezelf niet!’ – aan de hand kunnen zijn? In mijn vak kom ik dit vaak tegen als deelnemers aan een opleiding één keer geëxperimenteerd hebben met nieuw gedrag. Op de een of andere manier is er iets met het eigen gevoel en/of met het behaalde resultaat aan de hand. ‘De zin’ wordt vaak gevolgd door: ‘Dus houd ik er maar meteen mee op!’

Belangstellend informeer ik dan of het ook onnatuurlijk voelde. De volgende dialoog kan zich dan ontspinnen:

• Ja, het voelt héél onnatuurlijk.
• Ja, ja, weet je, het is héél natuurlijk dat het onnatuurlijk voelt…….
• Huh?
• Wil je weten hoe dat zit?
• Ja, natuurlijk!
• Je wijkt af van een patroon dat je gewoon bent te volgen. In je brein worden neuronen afgevuurd en je zou kunnen zeggen dat die een nieuwe weg af willen leggen. Maar die weg ligt er nog niet. Dus je brein protesteert en wil dat je een bekende, reeds jaren geleden aangelegde weg, aflegt. Daardoor krijg je dat onnatuurlijke gevoel.
• Oh, zit dat zo in elkaar.
• Ja, en het betekent dat als jij de discipline op kunt brengen om nieuw gedrag te blijven herhalen, je die nieuwe weg wél gaat aanleggen. Dat gaat in het begin met wisselend succes. In die periode kun je het idee hebben dat ‘je door de mand valt’ of dat ‘iedereen kan horen dat je aan het oefenen bent en dat jij jezelf niet bent’. Gelukkig hoort bijna nooit iemand dat je aan het oefenen ben; je hoort jezelf het hardst.
• Toch heb ik het idee dat iedereen het in de gaten heeft …..
• Wat je aandacht geeft groeit. Kan het zijn dat je daar erg op gefocust bent en de reacties van iedereen goed in de gaten houdt?
• Ja, dat heb ik wel gedaan ….. en eigenlijk reageerde niemand vreemd op wat ik uitprobeerde …..
• Zij hebben een andere focus; ze luisteren naar wat je te melden hebt. En daarnaast hebben ze er geen idee van dat jij aan het experimenteren bent.
• Dus eigenlijk maak ik me druk om niks; is dat wat je wilt zeggen? (lacht)
• (lacht ook) (plagerig) Ja, en sterker nog ‘dan ben ik mezelf niet’ is onbewust een groot excuus om weg te lopen voor leerervaringen.
• Mmm, hier ga ik echt serieus over nadenken – dank je wel.

In de tweede zin zit een nuanceverschil: ‘Als ik bij hem/haar in de buurt ben, dan ben ik mezelf niet! Kennelijk is er een wisselwerking tussen jou en de andere persoon die je als onplezierig ervaart. Je bent uit balans; je kunt je niet zo krachtig en spontaan presenteren zoals je dat normaalgesproken doet in gezelschap. Als je zo iemand in je eigen tijd ontmoet, dan is het gemakkelijk om te besluiten om het contact te beëindigen. Een stuk lastiger is het wanneer zo’n situatie zich binnen jouw werkkring afspeelt en je frequent te maken hebt met een persoon waarbij je uit je kracht schiet. Tegelijkertijd schiet je ‘uit contact’. Hoogstwaarschijnlijk voel jij je niet op je gemak en dus onveilig.

Als mensen zich onveilig voelen, als jij je onveilig voelt, dan val je terug op gedrag dat hoort bij het oerbrein, ook wel het primitieve brein genoemd. Daar huist het overlevingsgedrag dat zich uit in drie varianten: vechten (verbaal tegengas geven), vluchten (vermijden, snel weg willen) of bevriezen (blokkeren, dichtklappen). Vooral bij vluchten en bevriezen kun je achteraf tegen een bekende zeggen: ‘Ik ben mezelf niet bij ….’ Een gevolg hiervan in werksituaties is dat collega’s of leidinggevende en medewerker van elkaar vervreemden; elkaar begrijpen wordt erg lastig. Je luistervaardigheid wordt negatief beïnvloed. Je luistert op basis van je eerdere ervaring met deze persoon en wordt – hoe verrassend – bevestigd in wat je al had gedacht. Zie je nou wel! Ik heb toch gezegd dat het zo zou gaan! Op basis van het verleden, roep jij je eigen toekomst op.

Wat ontbreekt hier? Juist, het woord en begrip: ‘nu’. In het nu is er geen oordeel over jezelf en de ander die je ontmoet. Geloof me, dan neemt het spontaniteitsniveau direct toe.

Is het nog mogelijk om te achterhalen wat de trigger was waardoor de balans verstoord raakte? Was het eigenlijk wel nodig dat die balans verstoord raakte? Hoe kun je vanaf nu op deze persoon reageren, zodat hij met jou gaat meebewegen? Als je daarmee aan de slag gaat, ben je aan het experimenteren met nieuw gedrag en daarover staat hierboven al het een en ander beschreven.

Veiligheid creëren dat ligt voor een groot deel bij jezelf. Er zijn mensen die als hulpbron een coach in de arm nemen, omdat het lastig is om alles in je eentje uit te knobbelen. Maak van jezelf geen Remy die 'alleen op de wereld is'; je hoeft het niet alleen te doen. De coach gidst dan bij het creëren van nieuwe wegen. Wegen die leiden naar het ‘eeuwige jezelf zijn’.