Moderne nomade; kun je een loopbaan vormgeven vanuit vrijwillige keuzes?

Het gedicht Zeer vrij naar het Chinees van C. Buddingh’ schoot me te binnen toen ik onlangs in het dorpje Stavelot in de Ardennen een leeftijdloze boer bezig zag:
de zon komt op. de zon gaat onder.
langzaam telt de oude boer zijn kloten.
De boer duwde de met prikkeldraad bespannen palen opzij, manoeuvreerde zijn tractor door de aldus ontstane opening, stak zijn voertuig vervolgens achteruit en vulde voor zijn vee een grote badkuip uit de aanhanger met watertank. Terwijl het water liep, staarde hij landerig in de verte. Zijn verderop gelegen boerderij zag eruit zoals het hoort. Een modderpad naar de stal, gestapelde balen stro in een schuur, aanbouwtjes met onbekende bestemming, wat windgaten in het dak, willekeurig over zijn terrein verspreide landbouwvoertuigen, wat scharrelende stieren en kippen. Zou deze boer er zo een zijn die van vader op zoon generaties lang op dezelfde plek hun beroep uitoefenen? Geen idee, boeren behoren in ieder geval tot de categorie van de eerste zelfstandige beroepsbeoefenaars, het zijn ZZP-ers pur sang. Het boerenleven is volgens mij in een andere vorm teruggekeerd op de arbeidsmarkt. Van de huidige werknemer wordt verwacht dat hij, net zoals de boer, in staat is zijn eigen boontjes te doppen. De moderne loopbaan wordt ook de protean loopbaan genoemd. De term komt van Hall, die het noemt in zijn boek The Career is Dead-Long Live the Career. De term protean verwijst naar de Griekse god Proteus die zijn vorm kon veranderen wanneer hij maar wenste. Het begrip verwijst aldus naar een type loopbaan waarin het individu, meer dan de organisatie, aan het stuur van zijn of haar loopbaan staat. De uitslag van een recent onderzoek door adviesbureau Intelligence Group - onder 5.500 representatieve personen - sluit daarbij aan. Van alle werkzame Nederlanders wordt 32 procent minimaal een keer per jaar gehunt (Wil je bij ons solliciteren?, aan jou de keus), zo blijkt.
Het lijkt onontkoombaar, we leven in het tijdperk van de moderne nomade. Zelfs in overheidsland werkt momenteel de eerste ZZP-er. Het is senior adviseur strategie & beleid Christophe van der Maat, werkzaam bij de gemeente Dordrecht, die dit concept samen met zijn collega Jochem Meulesteen heeft bedacht. Zelfstandige Zonder Personeel wordt in deze constructie omschreven als Zelfstandige Publieke Professional. Deze gemeente biedt in een ZZP-constructie ambtenaren een combinatie van een overheidsbaan in vaste dienst en flexibel opdrachtnemerschap aan. Het principe is dat de ene overheid een professional tijdelijk voor een klus bij een overheidsorganisatie elders inzet. Zo deel je kennis, benut je aanwezige creativiteit in bredere zin en bied je getalenteerde ambtenaren uitdaging en flexibiliteit. Het vergroot professionele vrijheid en deze nieuwe stijl ZZP-ambtenaar sluit aan bij een manier van werken met transparante afspraken over resultaten, waarbij de werknemer zelf invult hoe hij of zij die resultaten bereikt.

De moderne nomade. Het klinkt goed als je een loopbaan vorm kunt geven op basis van vrijwillige keuzes. Het wordt lastiger als werknemers vanwege afslanking, reorganisatie of bezuinigingen voor gedwongen keuzes komen te staan. Dan verandert de betekenis van ‘gehunt’ zomaar ineens in opgejaagd. Bewondering oogsten organisaties die juist dan ondersteuning organiseren, die een werknemer bijstaan bij een moeilijk transitiemoment. En juist hier ligt een belangrijke taak voor HRM. Wie kent niet de verhalen van teleurgestelde medewerkers die bij een reorganisatie gesprekken voeren met louter externen. Naar ik hoop is de film Up in the Air niet ons voorland. George Clooney speelt daarin Ryan Bingham, een man die voor zijn werk het land doorreist om mensen te ontslaan wier bazen daar zelf te laf voor zijn. Een bijzonder element in deze film is, dat het merendeel van de mensen die door Bingham de zak krijgen niet wordt gespeeld door acteurs, maar door mensen die in hun echte leven ook zijn ontslagen. Dat levert authentieke en zeer confronterende cinema op en laat op ontroerende wijze zien hoe groot de klap kan zijn als je van de ene op de andere dag je baan verliest. Organisaties waarbij de afdeling HRM in dit soort gevallen goed werk leveren fungeren dan als oases, waar nomaden uitrusten tijdens hun tocht.