Klimaatramp als onderwerp van een roman

Op zaterdag 6 november las ik in de Volkskrant een verkorte weergave van de Van der Leeuwlezing van Ilija Trojanow. Een interessant stuk over het schrijven van een roman over het verzet tegen de kracht die onze biosfeer verwoest. De enige kracht die ook in staat is om deze verwoesting tegen te gaan maar dat nooit zal doen, aldus Trojanow. Wat heeft dit nu te betekenen? Wat is de kern van het betoog?

De inhoudelijke kern vormt het gesprek tussen Trojanow en een emeritus glacioloog. Deze laatste had als jonge wetenschapper het geloof dat begrip zou leiden tot oplossingen. Maar hij was door de ervaring ingehaald. Rampen laten zich niet voorspellen. Teveel factoren spelen een rol. Een bewijs daarvoor is dat een in dikte afnemende gletsjer nog veel sneller kleiner wordt omdat het oppervlakte donkerder wordt. En daarmee het effect van de opwarming door de zon extra vergroot, het runaway-effect.

Het systeem is instabiel en kleine inputs kunnen een bijzonder groot en onverwacht effect hebben.

Er is dan ook geen reden tot optimisme aldus Trojanow. Sommige rampen zijn onvermijdelijk en er stormen er nog veel meer op ons af. Het zetten van kleine stappen is niet genoeg. We denken na over spaarlampen terwijl dat naar zijn mening irrelevant is als oplossing voor de klimaatcrisis. Hij stelt: “De hoofdschuldige is onze take-make-waste-economie, voortgestuwd door fossiele energie”. De kracht hiervan is zoals gezegd verwoestend en omdat zij niet zal veranderen, zal zij moeten worden bestreden. Hij doet dat literair door de verzetshelden in een roman te beschrijven.

Een groot deel van zijn betoog volg ik. Er zit echter volgens mij een tweede spoor in zijn betoog zonder dat hij daar zelf blijkbaar in gelooft. Als kleine inputs groot effect kunnen hebben, zou je mogen aannemen dat sommige kleine stappen wel degelijk effect kunnen hebben. In mijn onderzoeksverleden heb ik wel geleerd dat eenmaal voorbij een point-of-no-return er onevenredig grote inspanning nodig is om zaken te herstellen. Dus er dreigt veel gevaar. Maar als de geschiedenis ons ook iets heeft geleerd is het dat black swans optreden, dat het onverwachte gebeurt. En ook dat menselijke beweging soms enorm effect kan hebben en dat natuur grote veerkracht heeft.

Optimistisch ben ik niet meteen, maar wel iets minder defaitistisch dan Trojanow. Ik geloof in beweging en in versterking van beweging. Ik zie ook dat de snelheid waarmee veranderingen in sociale structuren plaatsvinden ongelooflijk groot is. En ik merk dat een toenemende mate van bewustwording gaande is en wordt versterkt door de onderlinge samenhang en social media. Vandaar ook dat ik denk dat initiatieven als bijvoorbeeld Nudge (http://nudge.nl/) wel degelijk een effect hebben (http://www.expeditieduurzaam.nl/duurzaam-individu/nudge-consumentenplatform-voor-een-duurzame-samenleving/). Veel nudges vormen een grote kracht en daarmee blijft het geen ondergronds verzet maar wordt het een niet te ontkennen beïnvloedingsfactor.