Kansarm, maar zeker niet kansloos - wat kunnen wij hiervan leren?

Che Amigo brengt in Argentinië mens en gemeenschap in beweging.

Het is enige tijd geleden dat Jasper Wegman, oprichter van Che Amigo, iets van zich liet horen op Expeditie Duurzaam. Hierbij kun je eindelijk weer iets lezen over zijn tocht om bij te dragen aan een duurzame wereld. 

“Klikklik” De autodeuren worden direct vergrendeld. “Die mooie camera van je zou ik niet in het zicht houden.” Ezequiel heeft ons zojuist met zijn auto opgepikt vanaf het Retiro station in het centrum van Buenos Aires. We zijn de luxe Recoletabuurt – waar de ouders van Máxima en andere rijke en machtige Argentijnen wonen – nauwelijks gepasseerd of de sloppenwijk Villa 31 begint. Villa 31 is één van de 21 sloppenwijken die Buenos Aires telt. De wijk kent grote problemen als werkloosheid, geweld, drugs, tienerzwangerschappen en slechte (sociale) hygiëne. Door de directe ligging aan welvarend Buenos Aires zijn de verschillen des te schrijnender. Een spoorlijn scheidt ogenschijnlijk kansrijk en kansarm.

Maar niet kansloos. Zeker niet volgens Jasper Wegman en Christien Oudshoorn van Che Amigo. Met deze stichting zetten zij zich in voor beter onderwijs en meer sociaal ondernemerschap in Argentinië, een land waar dertig procent van de bevolking onder de armoedegrens leeft en veel kinderen geen toegang tot basisbenodigdheden hebben, zoals gezondheidszorg, voedsel en onderwijs. Vertrouwen in de overheid ontbreekt. We zien er veel passiviteit; men kijkt nauwelijks verder dan het overleven van vandaag. Eigen kwaliteiten en andere sterke punten worden niet gezien. Terwijl Jasper en Christien juist geloven dat door meer zelfvertrouwen in eigen kunnen en een actieve begeleiding, jongeren in een uitzichtloze situatie weer gaan geloven in een betere toekomst. En in zichzelf.

Leiders in spe geven inspiratie

Met Che Amigo’s programma ‘Leiderschap in je community’ leren zij veelbelovende jonge leiders van gemeenschappen door heel Argentinië een sociaal project op te zetten in hun eigen community. Deze toekomstige leiders worden in een jaar tijd drie keer vijf dagen door Che Amigo getraind. Zij krijgen verschillende, passende opdrachten die zij in hun eigen omgeving uitvoeren. Voorbeelden van zulke projecten zijn een gemeenschappelijke moestuin, het geven van communicatieworkshop voor verlegen kinderen of het organiseren van een cultureel festival. Vanwege de grote sociaaleconomische problemen is dit voor velen een compleet nieuwe ervaring. Maar door de concrete aanpak en ‘on the job coaching’ van Che Amigo zien de jongeren snel een positief resultaat van hun inspanningen. Hierdoor groeit hun zelfvertrouwen. Bovendien nemen zij zo hun eigen verantwoordelijkheid in het veranderen van hun situatie. Door een voorbeeld te stellen inspireren deze leiders hun wijkbewoners en zetten zij indirect hun gemeenschap in beweging. Zij trainen vervolgens andere potentiële leiders en zo worden er jaarlijks zo’n tachtig jongeren opgeleid volgens het Che Amigo-rolmodelprincipe.

Van passief naar actief

Dit programma heeft zijn vruchten afgeworpen in verschillende delen van Argentinië, onder andere in Villa 31. Hier brengen wij samen met bewoner Ezequiel een bezoek aan zijn moeder Delia. Samen zetten zij zich vanuit een buurtcentrum in voor de ontwikkeling van hun gemeenschap onder begeleiding van Che Amigo. Dat lijkt óns een hachelijke onderneming wanneer wij met de goed afgesloten auto door de sloppenwijk rijden. Om ons heen huisjes in erbarmelijke staat, vele kapotte auto’s, afval en graffiti met dreigende uitspraken.

Delia ontvangt ons met een brede glimlach en een warme knuffel in een klein wit zaaltje. Voorin staat een altaar versierd met verse bloemen, omgeven door microfoons, enorme jukeboxen en vele plastic stoelen. Dit is de plek waar Delia samen met Ezequiel en andere vrijwilligers wijkbewoners ontmoet en inspireert. Een grote fles 7Up komt op tafel en beiden doen hun verhaal. Opvallend is de noodzaak aan rolmodellen. Jongeren hebben nauwelijks tot geen goede voorbeelden in hun directe omgeving. Ouders, vooral vaders, zijn vaak werkloos, het merendeel is gescheiden en aan de drugs en alcohol, met alle gevolgen van dien. ‘Stoere’ vriendjes stoppen met school in de hoop op een andere manier hogerop te komen. Crimineel gedrag wordt er verheerlijkt.

In Delia’s buurtcentrum wordt ruimte gecreëerd voor ontmoetingen, een plek waar iedereen in een veilige omgeving zijn verhaal kan doen. Hier is oprechte aandacht voor elkaar. Het delen van ervaringen en onzekerheden zorgt voor herkenning, begrip en waardering. En vooral voor vertrouwen, dé basis om samen aan een sociaal project te kunnen werken. Delia zegt dat ze door deze aanpak van Che Amigo in haar gemeenschap een duidelijke verandering in houding en gedrag bespeurt: van passief naar actief. Hoeveel tegenslag er is en zal blijven, er is een groeiende overtuiging dat je moet aanpakken in plaats van je als slachtoffer te gedragen.

Nu wij even de kans hebben het leven in een sloppenwijk door de ogen van bewoners te ervaren, lopen we met een andere blik door de wijk. Nog steeds wat op onze hoede, maar we zien nu ook mooie dingen zoals de hechte band tussen bewoners en een ontwakende can-do-mentaliteit. Er is klein ondernemerschap in de vorm van winkeltjes, wasserettes, wifi-cafeetjes, een vuilnisophaalservice en een radiostation. In kleine opblaasbadjes zoeken spelende kinderen koelte in de brandende hitte. We worden aangehouden door rechtenstudente Naty die ons spontaan een glas frisdrank aanbiedt met de lekkerste empanada die we in heel Argentinië hebben geproefd.

Op de overheid moet je niet rekenen

Eenzelfde gevoel ervaren we wanneer we Asociación civil 25 de Mayo bezoeken in een zeer arme buitenwijk van Buenos Aires. In dit cultureel- en sportcentrum, in de volksmond ook wel Club 25 de Mayo genoemd, komt de wijk om te leren, te sporten en te spelen. Ook hier een warm weerzien tussen locals en Che Amigo die zich samen al jaren inzetten voor de lokale gemeenschap. Een oranje shirt van het Nederlands voetbalelftal in de prijzenkast getuigt van een wederzijdse bewondering.

We spreken er Daiana en Diego. Beiden zetten zich met een tomeloze passie in voor hun wijk. Jasper Wegman licht toe dat de trainers waar Che Amigo mee werkt hun werk geheel vrijwillig doen, want van de overheid moeten ze het niet hebben.  Jasper: “Wanneer in hun wijken tijdens de verkiezingen geen winst te behalen valt, zien autoriteiten weinig reden om zich voor deze gemeenschappen in te zetten. Al zouden ze dat al doen, dan hebben bewoners hier alsnog geen vertrouwen in vanwege de enorme corruptie die de Argentijnse overheid kenmerkt. De politie zal pas iets voor je betekenen als je grof geld betaalt, de presidente dreigt kansarmen hun uitkering stop te zetten wanneer zij niet op haar stemmen en verandert het beleid in wat voor de machthebbers op dat moment gunstig uitpakt. Het is ieder voor zich.”

De kracht om het leven een beetje aangenamer te maken komt vanuit gemotiveerde wijkbewoners zelf. Met hulp van Che Amigo heeft oprichter Diego met zijn Club 25 de Mayo veel bereikt. Hij leerde te denken in mogelijkheden, plannen te maken, te reflecteren en feedback te geven, projectmanagement toe te passen en met zelfvertrouwen leiding te geven. Al blijven discipline en structuur soms lastig toepasbaar in een omgeving waarin men dit nauwelijks is gewend, het resultaat is een bloeiend buurtcentrum waar wijkbewoners steeds vaker hun weg naartoe weten te vinden.

Ruimte voor ervaringen en onzekerheden

Daiana en Diego zien we een week later terug tijdens de Train de Trainerworkshop met deelnemers uit heel Argentinië, opgeleid door Che Amigo. Deze bijeenkomst brengt verschillende trainers uit de vele organisaties die Che Amigo steunt voor vier dagen bij elkaar met als doel: leren van elkaars ervaringen, inspiratie opdoen, het verzorgen en optimaliseren van workshops, evalueren en vooruitkijken. Alles vindt plaats in La Paz, een stadje aan de rivier Paraná richting de Paraguyaanse en Braziliaanse grens. La Paz is een klein paradijsje. Ons uitzicht strekt zich uit over de brede rivier en onmetelijke bossen. Er is geen bebouwing te bekennen, behalve onze cabana’s en een klein zwembad. Na het hectische Buenos Aires laten wij ons de rust welgevallen. Maar de Argentijnse deelnemers hebben hier moeite mee. Zij zijn geen 'vakantieomgeving' gewend en kijken in eerste instantie de kat uit de boom. Sterker nog, enkele deelnemers vinden het zelfs meer dan spannend om een paar dagen van huis te zijn. Een nieuwe omgeving met andere gewoontes, helemaal uit je comfort zone, voelt als een enorme drempel. Wanneer ga je eten, hoe gaat dat met slapen en hoe ga je met een vrij uurtje om? Een deelneemster uit La Paz zelf komt eerst een uurtje kijken om te beslissen of ze de volle vier dagen wel blijft.

Maar Jasper en Christien van Che Amigo weten binnen een mum van tijd een prettige en open sfeer te creëren waarin iedereen zich snel op zijn gemak voelt. Juist door ruimte en aandacht te geven aan eigen verhalen en onzekerheden. Het is opvallend hoeveel spreektijd iedereen krijgt en hoe aandachtig er wordt geluisterd naar elkaars ervaringen met het trainerschap. Wanneer de zon onder is en de geplande tijd voor het diner al lang is verstreken, blijven er met kaarsjes aan verhalen komen. Er is veel herkenning tussen de trainers, vooral nu ze een leiderschapsmethode bezigen die cultureel nog niet is ingebed in Argentinië. Allen met eenzelfde passie − verbetering van hun eigen leefomgeving − die om een enorme toewijding vraagt. Diana pinkt een traantje weg wanneer ze haar ervaringen deelt. Ze krijgt een begripvolle arm om haar heen.

Naast vele succesverhalen ondervinden de trainers ook lastige uitdagingen die veel herkenning oproepen. Allen hebben te maken met kwesties als hoe houd je overzicht en controle in een omgeving waarin men niet is gewend aan structuur? Of hoe genereer je constructieve feedback? Of heel simpel, hoe enthousiasmeer je je omgeving voor jouw project wanneer ze hier in eerste instantie helemaal niet voor openstaan? Niet gewend zijn aan culturele activiteiten, of een sportief overleg?

Maak zelf het verschil

Maar de Che Amigo-trainers weten waarvoor ze het doen. Door het herkennen en inzetten van hun eigen sterke kwaliteiten, kunnen ze daadwerkelijk een verschil maken in hun omgeving. Wat de trainers hebben geleerd, geven ze weer door aan anderen. Che Amigo ondersteunt hen een à twee jaar met trainingen en coaching. Daarna zijn zij in staat het programma zelfstandig te organiseren en aan anderen aan te bieden. Hun ervaring en inspiratie dient als springplank voor nieuwe initiatieven. In landen als Argentinië waar door diverse omstandigheden mensen weinig zelfvertrouwen hebben en geen kansen zien voor de toekomst, is deze training meer dan welkom. Van Buenos Aires naar Misiones verder naar Salta in het noorden, volgt Che Amigo haar weg naar Bolivia waar nog vele uitdagingen liggen. De kracht en het leiderschap dat deze nieuwe trainers uitstralen en het verschil dat ze hiermee maken, zorgt voor meer vertrouwen in hun toekomst.

Tekst en foto: Noor Backers & Maartje Rooker