Wordt de algoritme de medewerker de baas?

Steeds meer werkenden worden aangestuurd, gecontroleerd en beoordeeld door een algoritme. Binnen bedrijven en organisaties is het essentieel dat werkgevers en werknemers het gesprek aangaan over het toepassen van algoritmes en het gebruik van data bij het sturen van medewerkers. Deze conclusie staat in het rapport “Eigen ritme of algoritme” van TNO en het Rathenau Instituut. Het rapport onderzoekt de toepassing van algoritmisch management buiten de bekende platformeconomie.

Controleren, beoordelen en aansturen van medewerkers

Organisaties kunnen algoritmisch management inzetten voor het controleren, beoordelen en aansturen van medewerkers. Algoritmisch management, vooral bekend in de platformeconomie, waar algoritmes op basis van uitgebreide databestanden werknemers aansturen, wordt nu ook elders geïntroduceerd.

Het controleren van werknemers gebeurt door het verzamelen van data dankzij de digitalisering van werkprocessen. Zelfs in sectoren als de schoonmaak, waar innovatieve digitale hulpmiddelen worden ingezet, kunnen leidinggevenden informatie verzamelen over bijvoorbeeld de tijdsduur van taken.

Voor de beoordeling van werknemers maken organisaties gebruik van data en algoritmen. Dit resulteert vaak in kwantitatieve beoordelingen die worden uitbesteed aan klanten via ratings. Klanten beoordelen bijvoorbeeld de netheid van openbare toiletten via een digitaal systeem, wat managers in staat stelt realtime inzicht te krijgen in prestaties en behoefte aan schoonmaakrondes.

Bij het aansturen van werknemers kunnen organisaties data en algoritmen benutten om instructies te geven en gedrag te beïnvloeden. Dit omvat zowel route-optimalisatie voor bezorgers als procesoptimalisatie in logistieke magazijnen. Algoritmen dragen bij aan efficiëntie, standaardisatie en foutpreventie, zoals in de maakindustrie waar augmented reality wordt gebruikt om instructies te projecteren en op afstand toezicht te houden. Via een bril kunnen aanwijzingen als het ware over de werkelijkheid heen worden geprojecteerd. Bovendien kunnen derden op afstand meekijken. Dergelijke aansturing kan nuttig zijn voor het opleiden van onervaren werknemers maar kan ook bij ervaren werknemers leiden tot minder productiefouten.

Picnic

Voor het data-gedreven bedrijf Picnic dient de monitoring met real time scannerdata om een goede planning te kunnen maken, laat ceo Michiel Muller in de Volkskrant weten. ‘Stel dat er op één dag bijvoorbeeld honderd boodschappen moeten worden gepickt en je weet dat iedere werknemer er gemiddeld tien op één dag kan doen, dan kun je uitrekenen dat je tien werknemers nodig hebt.’

Muller ontkent dat de normtijden en de communicatie daarover met medewerkers moet aanzetten tot harder te werken: ‘Veel van onze shoppers vinden het juist zélf leuk om te weten hoelang ze erover doen, daarom krijgen ze na elke pickronde feedback op hun device met een smiley. Aan het eind van de week sturen we een overzicht hoe ze het doen ten opzichte van de rest. Daar krijgen we nooit klachten over, daar vragen ze zelf om.’

Goed begrijpen en bespreken

Uit enquête-onderzoek onder 60.000 werknemers blijkt dat 28 procent meer controle ervaart door nieuwe technologie. Deze werknemers rapporteren een hogere mentale belasting, een afgenomen gevoel van autonomie en een lagere productiviteit.

De studie suggereert dat algoritmisch management een transformerende kracht kan zijn die diverse aspecten van arbeid beïnvloedt, ook in reguliere arbeidsorganisaties. Het is van belang dat dit fenomeen wordt begrepen en besproken, niet alleen in de context van de platformeconomie, maar ook binnen traditionele werkstructuren met arbeidsovereenkomsten en zonder digitale platformbemiddeling.

‘‘De manier waarop algoritmisch management wordt ingezet, is bepalend voor de effecten op de werkbeleving van werknemers’’, zegt onderzoeker Wouter van der Torre van TNO. ‘‘Als die meer controle ervaren door de inzet van technologie, ervaren ze bijvoorbeeld ook minder autonomie en meer werkdruk en burn-outklachten.’’

‘‘De toename van algoritmisch management kan grote gevolgen hebben voor hoe mensen hun werk verrichten’’, zegt onderzoeker Djurre Das van het Rathenau Instituut. ‘‘Essentieel zijn de keuzes die organisaties maken. Welk doel willen ze nastreven? Welke data willen ze daarvoor verzamelen? Waar kunnen medewerkers verhaal halen als ze het niet eens zijn met de keuze die algoritmes maken? Daarover moeten werkgevers en werknemers nu het gesprek aangaan.’’

Update 15 maart 2024:  Voor het eerst in de geschiedenis zijn er Europese regels opgesteld over welke beslissingen wel en niet door automatische algoritmes genomen mogen worden. ‘Uber-chauffeurs mogen niet meer zomaar van de app worden afgegooid bijvoorbeeld. Bij alle belangrijke beslissingen moet een mens betrokken zijn. Deze wetgeving treedt op tegen de verdeel-en-heers strategie van de platformbedrijven,' stelt Petra Bolster-Damen van FNV. ‘Dit is een belangrijke stap voor het bieden van bescherming aan werkenden in een arbeidsmarkt die steeds digitaler wordt.'

Bron: TNO