Staat grof afvalinzameling circulariteit in de weg?

De Rekenkamer Amsterdam-Zaanstad rekent in een onderzoek van maar liefst 286 pagina's hard af met de inzameling van grof afval in Amsterdam. Het grof-afvalbeleid is versnipperd over algemene afvalbeleidsstukken en er zijn geen vrijwel geen specifieke doelstellingen voor grof afval en wat de inzameling mag kosten. Voor een circulaire afvalketen moet het afval zo veel mogelijk hoogwaardig worden verwerkt (recycling). Hoe? Dat is onduidelijk.

Grof afval is afval dat te groot is om in een container of vuilniszak te passen, zoals oude meubels of een matras. Vorig jaar plaatsten Amsterdammers gemiddeld 78 kilo aan grof afval op de vaste ophaaldag op straat, of brachten het grof afval naar een van de zes recyclepunten.

Helaas komen er te weinig in Amsterdam voor hergebruik te weinig koelkasten, matrassen en oude meubels terug. Die eindigen, vaak onnodig, in de verbrander. Dit blijkt uit onderzoeken van onder meer de Topsector Logistiek en Metabolic, de Hogeschool van Amsterdam en I&O Research. Bovendien klagen bewoners veel over het grof afval op straat; 120 keer per dag! De problemen bij de inzameling van grof afval spelen hierbij een rol.

Wat heeft de gemeente bereikt?

Hoewel de gemeente algemene afvaldoelen heeft, is er beperkte informatie beschikbaar over de resultaten bij grof afval. Zo is het niet duidelijk wat de inzameling van grof afval kost, en daarmee of het geld efficiënt wordt besteed. De afgelopen twee jaar heeft de gemeente meer aandacht besteed aan grof afval, onder andere door nieuwe maatregelen te nemen, zoals een aanpak tegen illegale dumpingen. 

Uit gemeentelijke documenten blijkt dat het lastig is om doelen, maatregelen en kosten voor grof afval te vinden. Van de 21 algemene afvaldoelen zijn er 8 (deels) behaald voor grof afval, vooral gericht op een beter milieu en een efficiënte bedrijfsvoering. De werkprocessen dragen gedeeltelijk bij aan het behalen van deze doelen. Voor 11 doelen, vooral gericht op een schone stad, ontbreken echter gegevens over grof afval of zijn er geen normen vastgesteld.

Steeds minder boetes

De gemeente heeft regels opgesteld voor het aanbieden van grof afval. In het verleden verschilden deze regels per stadsdeel, maar sinds 2024 gelden er uniforme regels voor de hele stad. Uit het aantal meldingen over verkeerd aangeboden grof afval blijkt dat deze regels niet altijd worden nageleefd. Dit komt deels doordat de nieuwe regels nog niet overal duidelijk zijn. Hoewel de informatie op de website nuttig is, moeten Amsterdammers vaak zelf actief op zoek naar de regels.

De afgelopen jaren heeft de gemeente steeds minder boetes uitgedeeld voor het niet naleven van deze regels. Uit de ingevulde vragenlijsten blijkt dat veel Amsterdammers de gemeente adviseren om proactiever en duidelijker te communiceren en om strenger te handhaven.

Wat kost de inzameling?

De gemeente heeft geen precies inzicht in de kosten van de inzameling van grof afval. Begin 2024 werd de kosten geschat op €34 miljoen, exclusief de kosten voor het ophalen na een melding. Uit onderzoek blijkt dat de huidige manier van inzamelen relatief duur is voor de stad en haar inwoners. Daar staat tegenover dat de inwoners voor deze prijs wel de beste service en het grootste gemak krijgen.

Toekomstplannen van de gemeente

Sinds 2015 heeft de gemeente plannen om bewoners te verplichten een afspraak te maken voordat grof afval wordt opgehaald. Ook wil de gemeente stimuleren dat inwoners hun grof afval vaker zelf naar een recyclepunt brengen, een methode die in veel andere gemeenten al gebruikelijk is. Dit zou goedkoper en milieuvriendelijker zijn. De meningen hierover zijn echter verdeeld onder medewerkers, stadsdelen en Amsterdammers, met plannen om deze werkwijze vanaf 2025 in te voeren. Met het weren van de auto uit Amsterdam is dit een vreemde wens van de gemeente.

Adviezen van de rekenkamer

De rekenkamer heeft vier adviezen voor de gemeenteraad, het college van burgemeester en wethouders, en de dagelijkse besturen van de stadsdelen om hen te ondersteunen bij het maken van keuzes rond de inzameling van grof afval. Deze keuzes worden naar verwachting eind 2024 genomen.

Het eerste en tweede advies richten zich op het verbeteren van het inzicht en de controle over het beleid rond grof afval. De rekenkamer adviseert het college om de raad te betrekken bij het vaststellen van wat er precies bereikt moet worden. Vervolgens moet het college de doelen concreet maken en opnemen in het beleid, inclusief een duidelijk overzicht van de maatregelen en kosten. Tot slot wordt aanbevolen om de gevolgen van de gekozen inzamelmethoden helder aan de gemeenteraad uit te leggen.

Helaas heeft de Rekenkamer niet gekeken naar samenwerking in de keten met partners als Stichting Open, Meerlanden, branchevereniging CBM of regionale kennispartners. Die spelen een belangrijke rol bij de keuzes die consumenten maken, reparatiemogelijkheden en de uiteindelijke recycling van grof afval.

Samenwerking in de keten

Samenwerking tussen publieke en private partijen bij de inzameling en verwerking is onontbeerlijk. Samenwerking gaat over de praktische aspecten van de circulaire processen, zoals de inzamelsystemen en technologie, schone inzamelvoertuigen, containerisatie en het netwerk van lokale reparatie- en retourpunten. En het gaat om samenwerking bij het delen van data over de verwachte circulaire stromen, een digitaal productpaspoort en over de verwerking van retourstromen. En niet in de laatste plaats: hoe kunnen we de klanten stimuleren om circulair te gaan?

Hoe zien de innovatieve circulaire ecosystemen eruit, hoe evolueren ze in de tijd, en welke elementen dragen bij aan succes? Welke verdienmodellen zijn beschikbaar, betrouwbaar en betaalbaar, en op welke manier kunnen initiatieven duurzaam worden opgeschaald? Dat gaat veel verder dan het enkel 'optimaliseren' van de inzameling.

Het gaat niet alleen om financiële haalbaarheid, maar om de sociale waarden en de schaarste aan grondstoffen. De innovaties liggen niet op de plank en moeten we met elkaar ontwerpen en in de logistieke praktijk testen. Doe je het niet omdat het vanwege regelgeving moet, of omdat je je zorgen maakt over volgende generaties, doen het dan vooral omdat het een winstgevend verdienmodel kan zijn.

Bron: Rekenkamer Amsterdam-Zaanstad en Metabolic

Lees ook: Circulariteit e-waste vraagt om innovatieve ecosystemen