Lokale maatregelen bij stadslogistiek zijn effectief voor schonere lucht in steden

Uit de monitoringsrapportage NSL 2017 (Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit) blijkt dat in het grootste deel van Nederland de berekende concentraties NO2 en PM10 onder de grenswaarden liggen dankzij maatregelen die gemeenten hebben genomen. De norm voor NO2 wordt nog overschreden langs een aantal drukke straten in binnensteden.

Oplossen overschrijdingen van de grenswaarden

De norm voor PM10 wordt lokaal nog overschreden op een beperkt aantal locaties in gebieden met intensieve veehouderij en industrie. De totale opgave voor NO2 is 60 knelpunten op 19 locaties. Het RIVM verwacht dat er in 2020 nog vier overschrijdingen van de NO2-grenswaarde zullen zijn. De rechter heeft de overheid veroordeeld om versneld met maatregelen te komen om de overschrijdingen aan te pakken.

Het Rijk heeft samen met de decentrale overheden een aanpak opgesteld om het oplossen van de overschrijdingen van de grenswaarden verder te versnellen en te concretiseren. Deze gezamenlijke inspanning wordt vastgelegd in een aanpassing van het NSL.

Lokaal wegverkeer en andere bronnen

Voor de meeste knelpunten geldt dat het lokale wegverkeer een belangrijke bijdrage levert, maar ook de bijdrage van mobiele machines en de scheepvaart is soms groot. Daarnaast laat de knelpuntanalyse zien dat voor de meeste lokale knelpunten geldt dat het grootste deel van de verontreiniging afkomstig is van bronnen buiten de grenzen van de betrokken steden.

Omdat veel verschillende bronnen een bijdrage leveren aan de concentraties op de knelpuntlocaties zijn er meerdere maatregelen nodig om de knelpunten versneld op te lossen. Om de resterende overschrijdingen aan te pakken zijn lokale maatregelen meestal het effectiefst, waar mogelijk ondersteund door maatregelen van het Rijk die deze lokale maatregelen versterken en versnellen.

Maatregelen Rijk

Het Rijk treft zowel maatregelen aan de bron, zoals het in Europees verband aanscherpen van emissienormen voor voertuigen en mobiele machines als maatregelen die verschoning van het verkeer versnellen, zoals (fiscale) stimulering van schoner vervoer. Lokale maatregelen, zoals het weren van vervuilend vervoer, worden hierdoor versterkt.

Een andere generieke maatregel van het Rijk om locatie-specifieke maatregelen in steden te ondersteunen is het juridische traject dat het Rijk in gang gaat zetten dat het voor de gemeenten wettelijk mogelijk maakt om te differentiëren in parkeertarieven naar milieukenmerken. En zeer recent is gestart met de inzet in Europees verband op dat de vrijwillige software-update die de Duitse minister Dobrindt is overeengekomen met enkele (Duitse) voertuigfabrikanten ook beschikbaar komt voor de Nederlandse autobezitter.

Daarnaast zijn er maatregelen die in een groter gebied zorgen voor een verlaging van de achtergrondconcentratie. Deze maatregelen sorteren over het algemeen weinig direct effect op de concentraties op de knelpuntlocaties, zoals het consistent verlagen van de maximumsnelheid op de rijkswegen rond een stad. Vastgesteld is echter dat dit zeer weinig effect heeft op de concentraties op de knelpunten. Daarom is geoordeeld dat dit geen effectieve en proportionele maatregel is om de bestaande stedelijke knelpunten op te lossen.

De NSL presenteert voorbeelden van de aanpak in onder meer Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Arnhem. Gemeenten met de meeste aan verkeer gerelateerde knelpunten.

Amsterdam als voorbeeld

Amsterdam was de stad met de meeste knelpunten. In 2016 kende Amsterdam nog 23 knelpunten NO2, verspreid over 6 locaties. Op basis van de prognoses van het RIVM heeft Royal Haskoning/DHV berekend dat Amsterdam over het lopende jaar 2018 nog slechts één knelpunt NO2 zal kennen; het betreft een wegvak van 100 meter langs de Stadhouderskade. Door recent ingezette maatregelen wordt dit knelpunt naar verwachting in 2019 opgelost.

Om de Amsterdamse knelpunten luchtkwaliteit versneld op te lossen, heeft de gemeente in juni 2016 tot een stevig aanvullend maatregelenpakket besloten, getiteld Schone Lucht voor Amsterdam: op weg naar een uitstootvrij 2025. De uitvoering van deze maatregelen is in 2017 gestart, maar het leeuwendeel is per 1 januari 2018 in werking getreden.

In de gemeente Amsterdam is gedurende de periode 2006-2017 ongeveer € 90 miljoen geïnvesteerd in het verbeteren van de luchtkwaliteit, waarvan ruim de helft is geïnvesteerd door de gemeente zelf en de overige gelden - via cofinanciering - beschikbaar zijn gesteld door de rijksoverheid en de provincie Noord-Holland. Er zijn tegelijkertijd ook offers gevraagd van bewoners en ondernemers.

Alle investeringen en inspanningen lonen: er is sprake van een trendmatige verbetering van de luchtkwaliteit in Amsterdam, zowel volgens de landelijke berekeningen van het RIVM als volgens de metingen van de Amsterdamse GGD. Sinds enkele jaren kent Amsterdam geen enkel knelpunt PM10 meer, en kijkend naar de nabije toekomst verwacht de gemeente een verdere verbetering van de luchtkwaliteit.

Amsterdam heeft recent veel generieke maatregelen genomen om de luchtkwaliteit in de hele stad te verbeteren. In juni 2016 heeft het gemeentebestuur onder andere besloten om - naast de bestaande milieuzone voor het vrachtverkeer - vanaf 1 januari 2017 een nieuwe milieuzone voor het bestelverkeer in te voeren. Deze treft echter slechts een beperkt aantal bestelauto's (minder dan een procent).
De gemeente Amsterdam wil in 2025 zoveel mogelijk uitstootvrij verkeer in de stad, om zo de gezondheid van alle Amsterdammers te verbeteren. Dit kan en wil de stad niet alleen doen. Daarom zijn er met het Amsterdamse bedrijfsleven in een convenant afspraken gemaakt over maatregelen die moeten zorgen voor een uitstootvrij Amsterdam in 2025.

Tevens heeft het gemeentebestuur besloten om vanaf 1 januari 2018 nog eens drie nieuwe milieuzones in te voeren, te weten voor touringcars, taxi’s en brom- en snorfietsen. Deze nieuwe milieuzones zijn inmiddels van kracht. De werking van de milieuzone voor het bestelverkeer wordt meegenomen in de monitoringsronde NSL 2018 (over het jaar 2017) en de resultaten van de overige drie nieuwe milieuzones worden meegenomen in de monitoringsronde NSL 2019 (over het jaar 2018).

Daarnaast gaat Amsterdam komende jaren door met de inzet op het verminderen van kilometers door uitbreiding van ‘last mile’ oplossingen en de convenantafspraken met de logistieke sector die in 2017 geleid hebben tot ruim drie miljoen minder kilometers in de stad. Daarnaast heeft de gemeente een Uitvoeringsagenda Stedelijke Logistiek uitgewerkt.
Ook blijft ingezet worden op onder meer het programma Amsterdam Elektrisch, met financiële stimuleringsregelingen en een verdere uitrol van de oplaadinfrastructuur, incluis snellaad-faciliteiten (Amsterdam behoort wereldwijd tot de koplopers bij elektrisch vervoer).

Met steun van het Rijk is het GVB gestart met ede introductie van emissievrije bussen. Verder investeert Amsterdam stevig in alternatieven voor het autoverkeer, onder meer met het recent vastgesteld Meerjarenplan Fiets (2017-2022). Ook dit draagt bij aan een verbetering van de luchtkwaliteit.

Het totale pakket aan generieke Amsterdamse maatregelen leidt tot een verdere verbetering van de luchtkwaliteit in Amsterdam. Maar ook op de knelpunten, omdat de knelpunten drukke doorgaande wegen betreffen met veel zwaar wegverkeer. De milieuzones zijn erop gericht om dit zware wegverkeer schoner te maken en daarmee dragen deze generieke maatregelen ook bij aan het oplossen van de knelpunten. Aanvullend neemt Amsterdam voor de hoogst belaste locaties nog extra locatie specifieke maatregelen, zoals doorstromingsmaatregelen of bijvoorbeeld het stimuleren van gebruik van elektrische taxi’s door taxistandplaatsen exclusief toegankelijk te maken voor schone taxi’s. Dit laatste gebeurt onder andere op de drukke standplaats Leidseplein en dit draagt bij aan het oplossen van het laatste knelpunt in 2018 langs de Stadhouderskade.

Het gemeentebestuur van Amsterdam kiest ervoor om niet te stoppen met de inzet op schonere luchtkwaliteit nadat de grenswaarden zijn bereikt. Vandaar dat Amsterdam de komende jaren doorgaat met het verder verbeteren van de luchtkwaliteit tot beneden deze EU grenswaarden. Het is aan het nieuwe gemeentebestuur om hier verder vorm aan te geven.

Om de luchtkwaliteit in een stad als Amsterdam substantieel te verbeteren is ook de komende jaren een stevige inzet noodzakelijk van zowel de Rijksoverheid als de Europese Unie, want de knelpuntenanalyse van Kenniscentrum Infomil laat zien dat ruim twee derde van de vervuilde lucht in Amsterdam afkomstig is van buiten de gemeentegrenzen.

Bron: Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat