Autonomie vraagt om het delen van macht

Cover stories

Volgens het onlangs verschenen rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) (Engbersen e.a., 2020) ervaart bijna de helft van alle werkenden weinig autonomie in het werk, en deze autonomie is de afgelopen jaren bovendien afgenomen.

Afnemende autonomie

De WRR oordeelt tegelijkertijd dat autonomie juist belangrijk is voor de kwaliteit van het werk en bescherming tegen stress. Autonomie in het werk, voldoende vrijheid om het werk zelf vorm te geven, is ook nodig om de intensivering van het werk het hoofd te bieden. Als oorzaak van de afnemende autonomie noemt de WRR de flexibilisering en de grotere inzet van technologie, maar ook de toegenomen controle en grip die managers en werkgevers uitoefenen op werkprocessen en professionals, mede als uitvloeisel van de crisis in...

Evelien Beentjes
Eén van de manieren om ook structureel empowerment te realiseren is in Ziekenhuis Gelderse Vallei gevonden door collegiale crowdfunding. Hierbij ligt de macht voor de besteding van innovatie geld bij de wisdom van de crowd.
https://www.skipr.nl/blog/collegiale-crowdfunding-geeft-medewerkers-invloed/
P. van Reeuwijk
Lid sinds 2019
Günter Sandmann van Workfront is de hele dag druk met de organisatie van werk. Hij stelt dat veel van de theorie, nu gewoon in software komt te zitten.

Schijnbevoegdheden? Gauw mee stoppen. Bij verantwoordelijkheid, horen tijd en geld (zie het werk van prof. dr. Kees Ahaus). Medezeggenschap die zo de lade in gaat? Succes ermee, dat redden ze ook wel zonder ons. Vroeger kon het voortetteren in het middenmanagement, nu disable-t de top flauwekul gewoon uit de systemen. ´FF out of de box brainstormen over Q3, jongens!´ Leuk, maar niet als het geen taak voor mij is volgens het systeem, en als ik er niet verantwoordelijk voor ben.

Sandmann en Workfront hebben er onderzoek naar gedaan, en Nederlandse kenniswerkers komen slechts 43 % van de tijd aan hun werk toe: https://www.workfront.com/nl/campaigns/state-of-work

Hilarische taferelen in Sandmann´s artikel op Frankwatching.com (marketingtitel): https://www.frankwatching.com/archive/2020/01/23/zinvolle-werkinvulling-multitasken/

In Nederland kun je in één jaar overspannen raken van het vele werk én ontslagen worden wegens overcompleet. Als je dan niet naar de film Office Space zit te kijken, is er iets structureel mis. Het ligt meestal niet aan de werkvloer, weten venture capitalists die zieke organisaties gezond maken voordat hun investering teloor gaat: de vis rot aan de kop. De werkvloer vindt het heerlijk om met een duidelijk doel voor ogen, lekker nuttig bezig te zijn. En kan een heleboel verantwoordelijkheid aan, zoals blijkt uit de verantwoordelijkheden die ze nemen voor al die taken die niet beschreven zijn.
Peter Markensteijn
Ik vind het onderscheid tussen psychologisch en structureel empowerment wat kunstmatig. De term empowerment wordt doorgaans alleen voor het eerste gebruikt. Dat je daarmee niet bereikt wat je beoogd is niet echt nieuws.
Ik denk dat het verwarrend is om nu opeens over structureel empowerment te spreken als je echt de macht distribueert. Als je dat doet, ga je namelijk stappen verder dan bij empowerment.
Er zijn ook al complete, werkende organisatieconcepten voor beschikbaar, zoals holacracy.
Maar, wil je die invoeren dan moeten managers echt macht opgeven. Want dergelijke concepten kennen helemaal geen managers meer.

Lees ook:
http://www.markensteijn.com/index.php/weblog/321-holacracy-en-empowerment
Hielke Boersma
Interessante zinsnede aan het eind van dit artikel:

"Dit vraagt om het doorbreken van een taboe en het bespreekbaar maken van het onderwerp macht. Dit is niet alleen een verantwoordelijkheid van de meer machtigen. Ook de minder machtigen hebben hierin een verantwoordelijkheid. Zij kunnen, door zich te organiseren, meer macht uitoefenen dan zij doorgaans denken teneinde de status quo te doorbreken en machtsverschillen te verkleinen."

Medezeggenschap wordt vaak heel mooi meegenomen in dit soort trajecten maar nemen vaak te weinig positie in om dit vooraf te bevechten.

Naar mijn idee zou in menig organisatie aan de hand van de bevindingen in dit artikel een stevige evaluatie en herinrichting moeten plaatsvinden. En na die evaluatie alsnog te realiseren wat ooit verkocht is als het model dat het vervolgens niet geworden is.

Ondernemingsraden neem dit artikel ter hand en ga dat gesprek aan over het 'naar beneden brengen van de bevoegdheden naar de werkvloer.
Hoe je dat het beste kan doen?
gebruik deze methode
https://hbu-training-advies-ondernemingsraad.nl/Ondernemingsraad-tips/essentie-van-medezeggenschap-voor-de-ondernemingsraad/
Hielke Boersma
Ik citeer: "Dit is niet alleen een verantwoordelijkheid van de meer machtigen. Ook de minder machtigen hebben hierin een verantwoordelijkheid. Zij kunnen, door zich te organiseren, meer macht uitoefenen dan zij doorgaans denken teneinde de status quo te doorbreken en machtsverschillen te verkleinen." Deze georganiseerde tegenspraak kan heel mooi ingevuld worden door de medezeggenschap.
Veel OR-en hebben in het verleden geen bezwaar gehad tegen invoering van zelfsturing/organisatie juist vanwege de toegezegde vergroting van de autonomie. Nu enkele jaren later lijkt me dit een uitstekend moment de evaluatie op te pakken. Dit kan eenvoudig vanuit hun vertegenwoordigende rol. Wel is het van belang dat zij de achterban hierbij goed betrekken. Zij zijn tenslotte de dragers waarop de medezeggenschap steunt, ondanks dat zij uiteraard zonder last en ruggespraak mogen besluiten.
Voor hulp en eenvoudige in beginselen vastgelegde methode verwijs ik graag naar : https://bit.ly/374lh1V
Jaap Peters
Pro-lid
Op zich alweer een compleet artikel waard. Door zelfsturing/zelforganisatie/samensturing/zelfstandige teams, etc. (al die verschillende termen helpen trouwens ook niet echt) wordt de besturingsfilosofie van de organisatie gewijzigd! Een ingrijpend proces waar voor- en achterkant opnieuw moeten worden ingericht om de autonomie van de vakmensen in de teams goed in te bedden. De voorkant zit het dichts bij de leefwereld, de achterkant zit het dichts op de systeemwereld. De teams zitten daar tussen in (!!!). Als je die hele organisatie niet goed opnieuw uitlijnt (inclusief bijbehorende begrijpelijke ICT) komen de teams klem te zitten in twee werelden. En dat helpt natuurlijk niet. Als je alles wil veranderen moet je overal beginnen: voor- en achterkant (Zie o.a. Familiehulp, ook hier besproken op Managementsite).
Irene Sinteur
Auteur
Interessante reacties op het artikel. Heel leuk, want dat leidt dan weer tot boeiende vragen die een antwoord kunnen gebruiken:

Is het onderscheid tussen psychologisch en structureel empowerment kunstmatig?
Uit mijn promotieonderzoek blijkt dat wanneer sprake is van structureel empowerment, ofwel de daadwerkelijke distributie van zeggenschap en verantwoordelijkheid, dit leidt tot een sterkere mate van psychologisch empowerment, ofwel het gevoel dat sprake is van distributie van zeggenschap en verantwoordelijkheid. In die situaties zou het onderscheid tussen beide als kunstmatig ervaren kunnen worden.
In de praktijk blijkt echter vaak dat uitsluitend sprake is van psychologisch empowerment en niet van structureel empowerment; zelfsturing is een verhaal zonder distributie van macht. En dat organisatieleden zich onvoldoende bewust zijn van de discrepantie tussen beide. Dat gebrek aan inzicht zou er ook toe kunnen leiden dat het onderscheid als kunstmatig wordt ervaren, het verschil wordt immers in de praktijk niet herkend. Organisatieleden die onder het mom van een mooi empowermentverhaal meer verantwoordelijkheden krijgen maar niet meer zeggenschap (en dus regelvermogen) worden per saldo onmachtiger. In die situatie is er niets kunstmatigs aan het onderscheid, het is een belangrijke verklaring voor het mislukken van initiatieven tot democratisering van het werk.
Overigens is het een interessante suggestie om de daadwerkelijke distributie van macht een ander label te geven dan structureel empowerment. Ware het niet dat het woord waar het nu juist om gaat, in het label is omsloten.

Is Holacracy een compleet, werkend organisatieconcept van structureel empowerment?
Compleet lijkt het zeker. Of het om structureel empowerment gaat, hangt af van de vraag of zeggenschap gedistribueerd wordt naar het laagste niveau in een organisatie waar een vakkundig besluit genomen kan worden. De strakke regels, gestructureerde rollen en hiërarchisch georganiseerde cirkels in Holacracy definiëren de (institutionele) macht die wordt gegeven. Het gaat om vaste eigenschappen van het sociale systeem die onafhankelijk van individuen functioneren (zoals in Holacracy wordt gezegd, de rol wordt los gezien van het individu dat de rol vervult) en om macht verbonden aan normerende regels en sociale identiteiten die zowel mogelijkheden als beperkingen biedt. In Holacracy hebben organisatieleden per saldo autonomie om hun werk uit te voeren naar eigen inzicht, ofwel zij hebben behoorlijke mate van autonomie in hoe zij hun werk uitvoeren (daarom ook wel zelforganisatie genoemd). Het wat en waarom van hun werk wordt bepaald. Van structureel empowerment is sprake als organisatieleden niet alleen zeggenschap hebben over hoe ze hun werk doen maar ook over wat ze doen en waarom (daarom wel zelfsturing genoemd).

Is crowdfunding in ziekenhuis De Gelderse Valei structureel empowerment?
In 2017 kreeg iedere medewerker een cheque van 50 euro die hij of zij kon besteden aan een idee van iemand in de organisatie. In totaal 562 medewerkers hebben meegedaan waarmee 7 doelen zijn bereikt. Dat zou kunnen betekenen dat met 562 deelnemende medewerkers in totaal 28.100 euro is uitgegeven. En dat op de totale bedrijfslasten in 2017 van 232,4 mln dit 0,01% van de totale bedrijfslasten betekent. In dat geval stel ik graag de vraag, is met deze crowdfunding actie de zeggenschap en verantwoordelijkheid gedistribueerd in ziekenhuis De Gelderse Valei? Of draagt deze sympathieke actie bij aan het creëren van een gevoel bij medewerkers dat ze invloed hebben.
L.J. Lekkerkerk
Lid sinds 2019
De pdf van het proefschrift springt van pagina 53 naar 166 ... Ik zou graag het hele werkstuk bekijken.
Irene Sinteur
Auteur
Mijn proefschrift is opgesteld in artikelvorm. Dat betekent dat de belangrijkste hoofdstukken geschreven zijn als afzonderlijke artikelen. Deze artikelen worden ter publicatie aangeboden. Totdat publicatie heeft plaatsgevonden rust er nog een embargo op deze hoofdstukken. Op de nieuws pagina van mijn website (https://www.sinteur.nl/news) staat steeds een actueel overzicht van alle publicaties.

Meer over Zelforganisatie en zelfsturende teams