Rouwverwerking voor managers en ondernemers

‘We hebben pech gehad’. ‘Het is niet onze schuld’. ‘De markt zit tegen’. De afgelopen weken waren deze uitspraken veelvuldig te horen uit de mond van managers, zoals die van Lehman Brothers, en ondernemers die zware tijden achter de rug hebben of tegemoet gaan. In het Tros radioprogramma Kamerbreed gaf Staatssecretaris Frank Heemskerk van Economische Zaken aan dat de bankiers wat hem betreft ‘oorverdovend stil’ zijn wat betreft het kijken naar hun eigen rol in de financiële crisis. Van commissarissen in hun rol als toezichthouders hoort hij ook vrijwel niets. Het door Heemskerk aangegeven gedrag doet mij denken aan de 5 fasen van rouwverwerking, zoals ooit door de psychiater Elisabeth Kübler-Ross beschreven: ontkenning, protest (of boosheid), onderhandelen en/of vechten, depressie en aanvaarding. Rouwverwerking is de manier waarop iemand na een ingrijpende verdrietige ervaring tot rust probeert te komen. Dit proces kan optreden bij het verlies van een baan, een geliefde, een woning, ouders of kinderen of een wedstrijd.Elisabeth Kübler-Ross heeft vijf fasen omschreven die de meeste mensen geheel of gedeeltelijk doorlopen om na een traumatische ervaring, zoals kredietcrisis of faillissement, weer tot rust te komen. De fasen zijn niet voor iedereen even intensief en de volgorde waarin men deze fasen doorloopt kan ook vaak verschillen. Ieder individu verwerkt rouw tenslotte op een eigen wijze. De 5 fasen luiden volgens mij als volgt:

1. Ontkenning

Ontkenning geldt als afweermechanisme. In deze fase beschermt men zichzelf door de waarheid af te wijzen. Aan het einde van deze fase gaat de persoon op zoek naar de feiten, de waarheid of naar schuldigen. Het is alsof de kredietcrisis nog steeds niet helemaal is doorgedrongen. ‘Wij kunnen helemaal niet failliet!’. Deze fase biedt een mogelijke verklaring voor het door Staatssecretaris Heemskerk gehekelde gedrag.

2. Protest (of boosheid)

In deze fase protesteert men tegen de verdrietige ervaring, waarbij men veel woede kan hebben. Vaak richt de boosheid zich ook (ten onrechte) tegen de brenger van het slechte nieuws; in dit geval de media, aandeelhouders en de overheden. Neem het geval van Lehman Brothers: ‘Wij hebben gewoon pech gehad, de overheid helpt anderen wel en ons niet’, aldus een directielid. Ook veelvuldig gehoord: ‘De media hebben de crisis erger gemaakt dan zij is.’

In sommige gevallen probeert men de schuld van de crisis in de schoenen van anderen te schuiven; de overnemende partij (Fortis-ABN-Amro), medewerkers (frauderende handelaren bij Societe Generale) of adviseurs (accountants of de Centrale Bank). Of neem Cees van der Hoeven, die wederom terecht staat voor zijn rol in de bijna val van Ahold. Het is niet onze/mijn fout, maar die van anderen.

Opmerkelijk genoeg wordt dit in de literatuur van de rouwverwerking in sommige gevallen een ‘gezond psychologisch verdedigingsmiddel’ genoemd. Deze fase is voor de onschuldigen (de gewone burger) of medewerkers soms moeilijk of niet te begrijpen: ‘Hoezo hebben jullie geen schuld?’

Deel 2: zie http://www.1minutemanager.nl/bestuur-strategie/rouwverwerking-voor-managers-en-ondernemers-ii/