Pionieren en ondernemen in Europa: van € 0 naar € 14,5 mrd

Toeval bestaat niet. Op dinsdag publiceer ik een artikel over cultuurverschillen met opmerkingen over de Europese verhoudingen, ondernemerschap en het vermoeden dat armoede tot ondernemerschap leidt. Dezelfde middag koop ik het Duitse ‘Handelsblatt'. Hierin blijkt een interessante serie te staan over Duitse ‘wirtschaftswunder’-pionieren ter ere van het 60 jarige jubileum van de krant. Ook Duitsland snakt naar (nieuw) succes! Deze week: de 96 jarige Werner Otto, oprichter van de Otto-postorderbedrijven. Begonnen zonder fortuin, heeft hij in zestig jaar een imperium opgebouwd met een omzet van € 14,5 miljard, 54.000 medewerkers en een grote onroerend goed portefeuille. Een korte weergave.

Werner Otto is inmiddels 96 jaar jong en patriarch van een van de rijkste families in Duitsland. In 1948 is hij begonnen met zijn postorderbedrijf dat in zestig jaar tijd is uitgegroeid tot een van de grote economische succesverhalen uit de Duitse naoorlogse geschiedenis. Begonnen met zijn verzendhuis door zelf een brochure van 14 pagina’s in elkaar te knutselen, telt de Otto-brochure inmiddels 1000 pagina’s en worden er jaarlijks 20 miljoen van verzonden.

Volgens collega ondernemer Gerd Bucerius was juist de grote armoede het grote geluk van Werner Otto: ‘Dat maakt creatief en zorgt voor wilskracht’. Otto's levensverhaal leest dan ook een beetje als een jongensboek. Natuurlijk verhalen over armoede, de oorlog en zijn weldoenerskant en liefde voor de kunst. Mooi is het verhaal over zijn slechte boekhouding, die hem in 1951 bijna in de das om doet en in het bankroet had kunnen storten. In 1950 en 1951 had de Otto-Versand grote verliezen geleden, die tot beëindiging van het bedrijf in 1952 hadden moeten leiden. De cijfers waren door een niet adequate boekhouding echter pas eind 1952 beschikbaar, toen de winsten zo hoog waren opgelopen dat zij de verliezen over de voorgaande jaren meer dan goed maakten. Soms is succes ook een beetje geluk hebben.

Genoeg over het succes, wat zijn de kernboodschappen van Werner Otto? Natuurlijk gaat ook deze ondernemer tekeer tegen de bureaucratie, die hij als verstikkend voor de pioniersgeest bestempeld. Interessanter wordt het echter als hij over ondernemerschap gaat praten. In de kern bestaat zijn verhaal uit drie boodschappen. De eerste is dat fouten maken menselijk is en juist goed is voor ondernemingen. Daarvoor moeten de medewerkers wel genoeg zelfkennis hebben. De tweede is ‘pantha rhei’ oftewel ‘alles vloeit’ en de derde is het enorme belang dat een ondernemer moet hechten aan zijn/haar mensen.

Ooit bedankte Werner Otto tijdens een bedrijfsfeest alle aanwezigen die fouten maakten. Het zijn in zijn ogen namelijk juist deze medewerkers die een onderneming verder helpen omdat zij zowel de moed een beslissing te nemen als de moed daarbij fouten te maken hebben gehad. “Goede, actieve medewerkers maken de meeste fouten. Maar zij onderscheiden zich van een onbekwame doordat zij van hun fouten leren. Zij veranderen fouten in ervaring.” Om te kunnen leren van fouten moeten mensen wel in staat zijn zichzelf te kennen: ‘Men moet de eigen gaven en sterkten kennen, maar ook weten waar de eigen fouten zitten’.

Over 'pantha rhei' en ondernemerschap zegt Otto: ‘(de ondernemer) toont nieuwsgierigheid naar nieuwe dingen, hoop op verandering en een spoor van vrijheid. Wie een onderneming als iets statisch ziet, heeft al verloren. De behoeften van de mensen veranderen zich, de structuur van markten, de techniek, "alles vloeit'' .

Het belang dat hij daarnaast aan mensen hecht komt naar voren in het feit dat hij eerder dan anderen een vijfdaagse werkweek alsmede een pensioenfonds voor medewerkers introduceerde. “Als je bedenkt dat mensen het grootste deel van de dag in het bedrijf doorbrengen, hun hele beroepsleven ophangen aan het bedrijf, als je ziet hoe moeilijk medewerkers loskomen van het werk bij pensionering (…) dan besef je welk een grote verantwoordelijkheid men als ondernemer voor de medewerkers heeft.”

De belangrijkste zakelijke beslissing voor Otto is geweest dat hij na een korte fysieke ineenstorting in de jaren zestig zijn verantwoordelijkheden voor de organisatie overdroeg aan een bestuur. Volgens hemzelf omdat hij vroeg inzag dat de leiding een brede basis moest hebben. Volgens ingewijden duurde dat inzicht wel enige tijd, want echt loslaten kon Otto niet. Het heeft in de beginperiode dan ook aardig gerommeld in de top van het bedrijf. Niet vreemd als je bedenkt dat Otto persoonlijk naast ‘CEO’ ook drievoudig bedrijfsleider en zesvoudig afdelingshoofd was. Kortom, een echte ondernemer, die juist niet kon loslaten en juist alles zelf wilden doen. Die het jammer vindt dat hij geen energie meer heeft om Azie voor zich te winnen. Uitsmijter? Over de overheid: ‘het ontbreekt aan het vertrouwen, dat de politiek in staat is, betere omstandigheden te creëren’.

Hoezo is het in Duitsland beter gesteld met de bureaucratie?

Kortom, het verhaal van Otto is zowel bijzonder als normaal. Bijzonder is het succes, normaal is het feit dat er geen heftige modellen of concepten aan te grondslag liggen. Zijn uitspraken zijn verre van uitzonderlijk, toch is het een bijzondere man. Iemand die kansen heeft gegrepen, maar ze ook tijdig zag.

In de komende tijd ga ik daarom op zoek naar inspirerende ondernemers, die jong zijn en nu, in dit tijdsgewricht bezig zijn een bedrijf uit de grond te stampen. Weg met al dat fatalistische gedoe, weg met doemdenken en zeuren. Gewoon niets aantrekken van bureaucratie. Niet teveel naar achteren kijken en 'vroeger was alles beter'-denken. Actie! Heeft u voorstellen, kent u moderne ondernemers? Laat het me weten!

Meer artikelen over Duitse economische pionieren zijn te vinden op de website van het Handelsblatt, www.handelsblatt.com/pioniere