Oranje en het MASTERPLAN om te winnen

Wie de functie van bondscoach van het Nederlands Elftal bekleedt, bevindt zich in een lastige positie. Er is tenslotte maar één  nationale coach per land en dat maakt het lastig te leren van de ervaringen van anderen. De coach die jou is voorafgegaan houdt over het algemeen zijn mond, bang als hij is om over zijn graf heen te regeren. En de bondscoaches of managers van andere landen laten het achterste van hun tong niet zien, want voor je het weet ben tijdens een toernooi concurrent van elkaar. Een bondscoach leidt een eenzaam leven. De vraag is dan voor de verstokte fan: wat moet de bondscoach van Oranje eigenlijk kunnen....?

Dit verhaal is ontleend aan mijn boek 'Bondscoach, coaching handboek voor 16 miljoen Nederlanders' uit 2014. Het boek lijkt uitverkocht maar er zijn nog enkele exemplaren bij Jimmink in Amsterdam. Andere boeken van mij zijn hier te vinden.

MASTERPLAN
Wat zijn de vragen waar je als een van de 16 miljoen bondscoaches antwoord op zoekt? Het zijn er dusdanig veel dat ik een makkelijk te onthouden en eenvoudige methode heb ontwikkeld die hier structuur in aanbrengt. Om het inzicht in het trainersvak te vergroten heb ik een aanpak ontwikkeld waar je op terug kunt vallen: het MASTERPLAN. Elke letter van dit woord MASTERPLAN is de beginletter van een onderwerp of activiteit waar een (bonds)coach aandacht aan moet schenken wil zijn team succes hebben. De onderwerpen zijn:

M        =          Missie

A         =          Aanpak

S          =          Selectie

T          =          Teambuilding

E         =          Evaluatie

R         =          Relaties en reputatie

P          =          Pers

L         =          Leiderschap

A         =          Assistenten

N         =          Nederlandse school

Hier licht ik ze kort toe.

Missie
Hoe kan je spelers gericht krijgen op een gezamenlijk doel? Voor een bondscoach zelf moet duidelijk zijn wat de (realistische) doelstellingen zijn als men naar een EK of WK toe gaat. En het is van belang de spelers achter je plannen te krijgen. De aandacht die Rinus Michels gaf aan de gezamenlijke missie en zijn visie op het voetbal zijn in 1974 zelfs de oorsprong geweest van het alom geroemde ´Totaalvoetbal´ van het Nederlands elftal in Duitsland. De spelers gingen achter de door de bondscoach gewenste speelwijze staan. Was dat niet het geval geweest, dan had Michels voor een andere tactiek gekozen. Dit vormt een belangrijke basis voor succes. Het vaststellen van de missie en visie van het team vormt het fundament waarop een bondscoach verder kan bouwen.

Aanpak
De aanpak, in het Engels ook wel approach genoemd, is de wijze waarop je een probleem benadert. In dit hoofdstuk ga ik in op de strategie en tactiek van Oranje. Wat zijn de kenmerken van een goede tactiek? Wat is de tactiek waarmee je de tegenstander je wil gaat opleggen? Blijft het bij het beproefde 4-3-3, ga je voor 4-4-2 of bedenk je iets heel nieuws, zoals 3-2-1-3-1. Wat is het belang van een goede strategie en tactiek en waaraan moeten deze voldoen om succesvol te zijn?

Selecteren
Een van de belangrijkste taken van een bondscoach is het selecteren van de juiste spelers om daarmee een goed team te smeden. Hoe vind je de juiste mix tussen technisch vernuft, doorzettingsvermogen, hardheid, doelgerichtheid, loopvermogen, primadonna’s en arbeiders. Cruijff zei hierover: ‘Als je voor elke positie de beste speler kiest, heb je nog geen sterk elftal maar een team dat als los zand aan elkaar hangt’. Selecteren is dus veel meer dan alleen maar de beste spelers opstellen, het gaat er ook om of de persoonlijkheden op elkaar aansluiten. Iedere voetbalfan kan wel ongeveer bepalen welke spelers de beste rechts- of linksbacks van Nederland zijn. Daar ligt niet het probleem van de selectie. Wel in de controversiële spelers. De voetballer die met ruzie weg is gelopen, die ruzie heeft gemaakt, bedankt heeft of wat dan ook. Denk maar aan Gullit (1994, weggelopen voor aanvang WK) en Davids (1996, weggestuurd na beledigende opmerkingen). Soms bedankt een speler omdat hij geen zin meer heeft in de bondscoach (Van Bommel onder Van Basten, 2008) en soms wordt een speler bedankt omdat de bondscoach niet ziet hoe hij hem effectief kan inzetten (Seedorf onder diezelfde Van Basten). Op basis van een beproefde methode worden de elftallen van 1974, 1988, 1998, 2010 en 2014 naast elkaar gelegd. Zit het team goed in elkaar of niet?

Teambuilding
Met het maken van een goede selectie ben je er nog niet, het gaat er net zo goed om dat de spelers een echt team binnen (en liefst ook buiten) het veld zijn. Hoe groot het verschil is tussen elf goede spelers en een echt team, blijkt wel als we het Nederlands elftal anno 2010 vergelijken met het vrijwel vergelijkbare team anno 2012. Waar in 2010 de finale werd gehaald van het WK, ging Oranje in 2012 met een bijna identiek elftal roemloos ten onder door een totaal gebrek aan onderlinge chemie, frustraties en slechte onderlinge verstandhoudingen.

Je hebt coaches die geweldig om kunnen gaan met jonge spelers (Van Gaal), die mindere spelers heel goed kunnen laten functioneren (Van Marwijk) en trainers die juist fantastisch kunnen werken met grote namen (Hiddink). Alles draait om het communiceren met spelers, vaak (erg) jong, getalenteerd, uiterst sportief, gedreven, enorm rijk én verwend. De kunst van de bondscoach is daar mee om te gaan. Hoe hou je een groep van meer dan 20 jonge spelers, een kruiwagen vol met kikkers, in de greep? Wat doe je als spelers ’s nachts op stap gaan, vlak voor een belangrijke halve finale? Welke disciplinaire straffen heb je ter beschikking? En moet je eigenlijk wel disciplinair straffen?

Evaluatie
De kunst van evalueren is dat je van je fouten kan leren en dat je voordeel kunt behalen door de zwakke punten aan te pakken. Daar zijn we in Nederland echter niet zo goed in. In de sport leidt dit onherroepelijk tot verlies en ellende. De afgelopen jaren heb ik het Nederlands elftal op tal van cruciale aspecten geanalyseerd, lopend van de strafschoppen (natuurlijk) tot de hoekschoppen en van de verlengingen tot de ingooi. Zwakke aspecten van het Nederlands voetbal passeren de revue, zoals het spelen met een numerieke meerderheid (11 tegen 10) en het spelen tegen landen waar we historisch gezien slecht tegen presteren, zoals Portugal, Italië, en verrassend genoeg Australië.

Relaties en reputatie
Een bondscoach hecht waarde aan zijn relaties in het veld, bij de pers, de clubs, de spelers en bij de KNVB. In het voetbal kan de reputatie van een trainer een deuk oplopen door slechte prestaties of zelfs degradatie, maar verrassend genoeg wordt het zelden lang door het publiek nagedragen. Dat is vergevingsgezind en kort van memorie. Belastingschulden, onder invloed rijden, veroorzaken van ongelukken, vechten, faillissementen, gokschulden, sex, drugs & rock-‘n-roll, alles is mogelijk in het voetbal zolang je maar je tweede kans grijpt. Het is niet alleen wat je kent, maar vooral wie je kent.

Pers
Een haat-liefde verhouding. Dat kenmerkt de relatie tussen media en bondscoach. De ene coach gaat het makkelijker af vragen van de media op normale wijze te beantwoorden dan de ander. De meeste coaches en spelers hebben zoveel mediatraining gekregen dat er geen zinnig woord meer uit hun mond lijkt te koen, behalve obligate standaardzinnen. Als fan zie je het graag anders, want dat levert vermakelijke televisie op. Het is heerlijke televisie als een coach zich eens niet kan beheersen en eens niet zijn standaardzinnetjes afdraait. En dan denken we natuurlijk allemaal aan Louis van Gaal. Zijn gedrag is bijna een garantie op spannende televisie of goede krantenkoppen. Juist dat verklaart zijn populariteit bij een deel van de pers. Een uit zijn dak gaande Louis is goed voor dagen voorpagina nieuws en hoge kijkcijfers. Er zijn diverse rollen te spelen als bondscoach, verschillende ‘stijlen van communicatie’, die elk een ander effect hebben op en in de media. Zoek je de aanval of ben je meer van ‘go with the flow’?

Leiderschap
Niet alleen bij de overheid en in het bedrijfsleven is écht leiderschap schaars, ook in het voetbal is dit het geval. Er zijn genoeg goede voetballers, maar wie neemt het voortouw om in het veld van tactiek te veranderen, de beuk erin te gooien of andere beslissingen te nemen. Alle coaches zoeken tegenwoordig naar spelers die als ‘verlengstuk’  van de trainer in het veld kunnen fungeren. Het zijn de leiders in het veld die het tempo bepalen, die de aanwijzingen in het veld geven aan de medespelers en die de speelstijl voor een belangrijk deel bepalen. Leiderschap is deels te ontwikkelen maar dat dit nog niet zo eenvoudig is laat het bedrijfsleven zien. En leiderschap moet echt, authentiek en gedragen zijn. Wie is de leider in het veld bij Oranje?

Assistenten
Een heel bijzonder fenomeen betreft de assistenten van de bondscoach, die de laatste jaren in belang en aantal lijken te groeien. Het is inmiddels al heel normaal dat de assistenten veel van de trainingen leiden en dat de coach zich alleen nog richt op zaken als selectie- en transferbeleid, communicatie met de pers, het gezicht naar buiten zijn en de opstelling. De keuze van de assistenten is vaak heel persoonlijk maar daardoor ook gevaarlijk. Assistenten die weinig toevoegen aan de hoofdcoach zorgen voor gebrek aan tegenspraak en voegen dan weinig toe.

Nederlandse School
Er is één ding waar je écht niet aan ontkomt als bondscoach van Oranje en dat is de speelstijl van de Nederlandse of Hollandse school. Ontstaan, succesvol en vervolmaakt in de periode 1969-1974 en ook bekend als ‘totaalvoetbal’. Denk aan Rinus Michels, denk aan Johan Cruijff. En aan al die luitenanten die perfect in het systeem pasten, zoals Johan Neeskens, Wim Jansen, Willem van Hanegem, Ruud Krol en Wim Suurbier. De lijst is lang en loopt van de jaren zeventig door tot aan de dag van vandaag, met spelers Dennis Bergkamp, Robin van Persie, Frank en Ronald de Boer, Patrick Kluivert, Clarence Seedorf en Wesley Sneijder. Wat maakt de Nederlandse school zo uniek, wat zijn de onderscheidende kenmerken en wat zijn de sterke en zwakke punten hiervan?

Ik ben kort door het MASTERPLAN heen gelopen, het is de rode draad die ik de komende weken zal invullen door opeenvolgende artikelen.