Omgaan met stress

Bondscoach coaching handboek voor 16 miljoen Nederlanders

Er is één gegeven waar iedereen het bij het nemen van strafschoppen over eens lijkt te zijn: ‘Op stress valt niet te trainen’. Lijkt. Want is dit wel zo? Zou het voetbal echt zo uniek zijn dat er helemaal niets aan de stressgevoelens van spelers te doen valt? En wat is eigenlijk de onderbouwing van deze stelling? ‘Stress is een modern woord, maar ik weet nog steeds niet wat het betekent’, zei ploegleider en oud wielrenner Peter Post ooit eens. En de beste biljarter ooit, Raymond Ceulemans sprak de volgende woorden, ‘Je behoort spanningen te hebben, anders sta je als een loden zak aan tafel’. Durf jij als bondscoach echt het verschil te maken? Laat nu even al jouw standpunten over stress even varen en kijk met een frisse blik naar dit fenomeen. Wie weet doorbreek jij dan ook de psychologische stressbarrière bij jouw spelers.

Laten we eens een aantal redenen opgeven die vaak worden gegeven als het weer eens mis is gegaan met Nederlandse voetballers die onder druk een strafschoppenreeks hebben verloren. Ik geef er direct een reactie op.

Er kijken miljoenen mensen naar die wedstrijd, dan heb jij ook stress
Ja, zeker. Maar geldt dat alleen voor Nederlanders? Er kijken (veel) meer Duitsers dan Nederlanders naar een wedstrijd van hun nationale elftal en toch missen de Duitsers zelden tot nooit een strafschop onder druk. En er zijn minder Uruguayanen dan Nederlanders en Suarez c.s. missen ook niet. Het aantal mensen dat kijkt en ‘druk geeft’ is dus geen goede verklaring voor de door de spelers gevoelde stress. Zelf zeggen spelers ook dat ze die druk niet zo voelen als ze achter de bal gaan staan.

Onder die druk bezwijk jij ook
Dat is de vraag. Er zijn sporters en niet-sporters te noemen die juist beter presteren onder wat meer druk. Denk maar eens terug aan Marianne Timmer, die altijd geweldig schaatste tijdens Olympische Spelen en dan weer vier jaar ging sukkelen bij de IJsselcup. En wat zegt onze beste schaatster ooit, Irene Wüst, vlak voor het begin van de Winterspelen? ‘De extra spanning daar kick ik wel op'. Ze is blij met haar favorietenrol. ‘Dat vind ik mooi. Liever als favoriet ergens naartoe gaan dan als underdog.’ Je kan stress dus ook gebruiken om juist goed te presteren, om jezelf op te peppen.

Stress valt niet te trainen
Er zijn vele methoden waarop je de stressniveaus van spelers in een trainingssituatie kunt verhogen. Dit werkt echt. Je kunt spelers wellicht niet volledig voorbereiden op de stress die bij een penaltyserie komt kijken, maar je kan wel de gevoelde stress verlagen door ze zoveel mogelijk zekerheden te geven als mogelijk is. En vergeet niet, de tegenstander loopt tegen hetzelfde probleem op. Het team dat de geheimen van de stress het beste weet te ontsluiten, wint de wedstrijd.

Het verschil tussen Duitsers en Nederlanders berust op toeval
Nee. Er zijn inmiddels voldoende gegevens om te zeggen dat dit niet het geval is. De verschillen zijn te groot. Het verschil in scores berust op een verschil in benadering en training, niet om gelukjes of pech. Nederlanders missen bijna zeven maal zoveel (shoot-out!) strafschoppen onder druk als de Duitsers. Toeval? Geloof je het zelf?

Psychologie
In Engeland heeft een psycholoog eens het Engelse elftal onderworpen aan een korte psychologische test. Ik geloof dat het maar tien vragen waren die de spelers moesten beantwoorden. Op basis daarvan adviseerde hij de Engelse bondscoach in ieder geval één speler niet te gebruiken als het op strafschoppen aankwam. De Engelse coach legde dit advies natuurlijk naast zich neer, wat weet een psycholoog tenslotte van voetbal. En wie mist de eerste de beste beslissende penalty voor de Engelsen….precies: de speler die door de psycholoog was aangewezen als ongeschikt om deze te nemen. Toen deze informatie naar buitenkwam, viel de hele psychologische gemeenschap in Engeland over de betreffende psycholoog heen. Niet omdat hij (on)gelijk had, maar omdat hij vertrouwelijke informatie over de speler had gelekt.

Vluchtgedrag bij strafschoppen
Gelukkig is daar de wetenschap om beter te begrijpen waarom spelers plotseling strafschoppen missen die ze onder andere omstandigheden wél raak schieten. Zelfs in Noorwegen houdt de strafschop de gemoederen bezig en daar is Geir Jordet de strafschop-hoogleraar van dienst. Uit zijn onderzoek blijkt dat mensen situaties waar veel stress mee gemoeid is en die invloed op hun zelfbeeld kunnen hebben liefst zo snel mogelijk achter de rug willen hebben. Er zijn dan twee gedragsopties: vechten of vluchten. In essentie gebeurt dit onbewust. Het is gedrag dat automatisch ontstaat op het moment dat het er echt om gaat. De speler zelf hoeft het niet eens in de gaten te hebben, die doet wat hij denkt wat hij moet doen. Maar waar de een gaat ‘vechten’, vertoont de ander vluchtgedrag. Dit kan je zien aan de tijd die een speler zichzelf geeft tussen het fluitsignaal en de uiteindelijke strafschop. Hoe sneller de speler de strafschop wil nemen, met andere woorden, hoe sneller hij van de taak af wil zijn, hoe meer we het over vluchtgedrag hebben. En wat blijkt? De Engelse, Spaanse en Nederlandse internationals schieten het snelst, tussen 0,28 (Engeland) en 0,48 (Nederland) seconde, ze vertonen vluchtgedrag, willen er snel van af zijn. Engeland en Nederland behoren tot de slechtste strafschoplanden ter wereld. En de beste strafschoplanden ter wereld dan? De Duitse spelers doen het rustiger aan, namelijk in 0,64 seconde. De Fransen spannen de kroon met een hele seconde. Zij vertonen vechtgedrag, nemen de tijd om de actie tot een goed einde te brengen. (NB denk bij dit stuk aan de strafschop van Ron Vlaar op het WK tegen Argentinië...hij nam zijn aanloop al tijdens het fluitje van de scheidsrechter....het resultaat liet zich dus op voorhand verklaren...NB 2: voor de kritische lezer, alle strafschopanalyses worden al sinds 2000 ruim voor aanvang van een WK of EK gedeeld met lezers over heel de wereld; het is dus GEEN wetenschap achteraf!).

Er is een tweede indicator van vluchtgedrag. De Engelse spelers vermijden in meer dan de helft van de gevallen direct oogcontact met de keeper van de tegenstander. Bij de Duitsers is dit het geval in minder dan één op de drie gevallen. Wegkijken is vluchtgedrag, kijken een teken van zelfverzekerdheid. Dit blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Chichester. Spelers die de keeper recht aankijken schieten meer strafschoppen raak dan spelers die zich direct omkeren of die wegkijken. Onzekere spelers maken keepers zekerder. En spelers die heel zeker overkomen, maken keepers onzekerder. Hierdoor stopten ze minder strafschoppen.

De conclusies? Je moet niet teveel stress hebben als je een strafschop gaat nemen, maar zeker ook niet te weinig. (NB in mijn boek bespreek ik ook nog uitvoerig de omgekeerde U-curve die aangeeft dat teveel en te weinig stress slechte resultaten geven, het gaat erom bij stress het midden te vinden). Je kan hiermee rekening houden door voor strafschopseries te selecteren op spelers die sterk in hun schoenen staan. Kies voor spelers die beseffen dat de taak die voor hen ligt nog niet zo makkelijk is. Wat in ieder geval niet werkt is om spelers na de wedstrijd te vragen of ze er zin in hebben en of ze lekker in de wedstrijd zaten. Er dient getraind te worden op de techniek van de spelers om de perfecte strafschop er in te ‘slijpen’. Dit helpt ten aanzien van de stressreductie. Als je precies weet wat je moet doen is de kans dat je iets rustiger bent onder druk groter dan wanneer je plots een moeilijke opdracht krijgt. Laat spelers de tijd nemen om de strafschop te nemen, geef ze mogelijkheid ‘te vechten’ voor de strafschop. In veel beroepen waarbij stress een belangrijk element van de taak is, wordt hierop geselecteerd en getraind. Stress, ja het is moeilijk en lastig. Maar niet onmogelijk om hier voordeel mee te behalen.

Bondscoach coaching handboek voor 16 miljoen Nederlanders

In 'Bondscoach' ga ik nader in op voor (bonds-)coaches benodigde managementcapaciteiten; het boek is beschikbaar via Voetbal International, Bol.com en managementboek.nl of de beter gesorteerde reguliere boekhandel.