Managementconcepten: mode of wetenschap? (1)

‘A lot of management theories are all wrong'. Het is geen uitspraak van een hedendaagse goeroe of gefrustreerde manager, maar een citaat uit een Business Week uit 1951. Is er sindsdien veel veranderd? Zijn management concepten wetenschappelijk serieus te nemen of is sprake van mode verschijnselen die even snel komen als gaan? Worden managers wel door management concepten geholpen? Hoe komen management concepten tot stand en moeten goeroes wetenschappelijk valide concepten uitdragen, of mogen ze net zo goed mode verschijnselen verkopen? ABN-Amro laat tenslotte niet voor niets een nep-goeroe rondrennen in de organisatie. Wat blijft na verloop van tijd van al die mooie concepten en ideeën over? Eerste artikel in een reeks van 5 over management modellen en -concepten.

In de periode 2001-2003 schreef ik voor managementsite.nl enkele artikelen over de waarde van managementconcepten en business schools. Veel gelezen artikelen ook, die menig reactie aan de lezers ontlokten. Gezien het bovenstaande citaat zijn wij ons al meer dan vijftig jaar bewust van het feit dat veel managementtheorieën niet werkbaar zijn. Desondanks is de toevloed aan nieuwe concepten groter dan ooit. Keer op keer worden nieuwe ideeën gelanceerd, die beweren de effectiviteit van managers en organisaties op unieke wijze te vergroten. En keer op keer blijken de concepten kopers te vinden, die hier blijkbaar veel hoop op vestigen. Zo geeft Kieser een lijst van tien esthetische elementen voor management bestsellers, waaronder:

• het ontbreken van academisch jargon;
• aan lezers wordt gemeld dat de theorieën niet op een universiteit of in een studeerkamer zijn ontwikkeld, maar desondanks wetenschappelijk verantwoord zijn;
• eenvoud en mystiek gaan in het concept hand in hand;
• er worden gouden bergen beloofd, terwijl tegelijkertijd grote slagen om de arm worden gehouden; en
• de timing van de boodschap is perfect.

Een andere opsomming kan gevonden worden in het boek ‘Management concepten in beweging: tussen feit en vluchtigheid', waar de volgende vier criteria worden genoemd

• concepten hebben een duidelijk label (BPR, TQM, 7-S et cetera) en worden niet logisch afgeleid uit een theorie, maar proberen een ontstane praktijk onder woorden te brengen. Het zijn meer benaderingswijzen dan volledig onderbouwde visies;
• de concepten bevatten een probleemanalyse;
• de concepten bevatten een oplossing voor deze problemen en,
• er worden veel voorbeelden van succesvolle toepassingen gegeven (hierbij worden vaak de bedrijven General Electric, IBM, Toyota en Shell genoemd).

Kortom, er zijn factoren te distilleren waaraan management concepten moeten voldoen willen zij succesvol zijn. Het is natuurlijk verleidelijk voor management auteurs om op deze succesfactoren in te spelen, hetgeen onmiskenbaar in de management literatuur plaatsvindt. Dat maakt de concepten natuurlijk nog niet (wetenschappelijk) verantwoord of werkbaar. Vaak is het verkoopargument uiteindelijk van groter belang dan de validiteit van de boodschap. Met alle gevolgen van dien. Want welke sporen van vernieling worden dan met behulp van deze producten in organisaties achtergelaten?

Excellent?Van de in het boek ‘Excellente ondernemingen, kenmerken van succesvol management' (Peters/Waterman) beschreven 43 excellente ondernemingen waren er vijf jaar later nog slechts 14 excellent, 10 hadden hun leidende positie verloren, 11 waren verzwakt en 8 verkeerden in crisis.
Maar het is al heel wat dat dergelijke gegevens bestaan en uitgezocht worden. Veel vaker verdwijnen concepten zonder dat ooit naar hun effecten onderzoek is gedaan! Meer over Tom Peters in dit artikel (klik).

Met andere woorden, zijn management concepten niet te ver doorgeslagen richting modegevoeligheid en verliezen ze hierdoor niet juist aan kracht en geloofwaardigheid? Betekent dit dat concepten uit de gedachtewereld van goeroes, adviesbureaus of topondernemers per definitie waardeloos zijn? Of hebben deze ideeën en concepten toch meer waarde dan uit een wetenschappelijk analyse blijkt?

Dit is het eerste artikel uit een reeks van 5 over management modellen en -concepten, gebaseerd op eerder gepubliceerd werk hierover op managementsite.nl. Voor literatuurverwijzingen e.d. verwijs ik graag naar deze artikelen. In deze reeks zal ik de eerdere artikelen bewerken en aan de tijd aanpassen.