Hoe moeilijk het is de baas te bekritiseren, en hoeveel emoties het losmaakt, bleek wel uit de vele reacties op het 1e artikel. En het wordt er niet makkelijker op als de baas zich steeds meer als een zonnekoning gaat opstellen. Een mooi, maar lastig, onderwerp! Hoe ontdek je zélf als baas dat je een zonnekoning dreigt te worden? Of als medewerker dat een baas dergelijk gedrag gaat vertonen? Hier kort enkele in mijn ogen kenmerkende gedragingen van zonnekoningen, niet gebaseerd op wetenschappelijk gefundeerd onderzoek, maar op 'gutfeeling' en op reacties op eerdere artikelen. (schilderij Louis XIV, de zonnekoning)In mijn ogen kenmerkende gedragingen, effecten, gevolgen van zonnekoning-gedrag:
De baas heeft een bijnaam
De baas krijgt namen toebedeeld die zich richten op zijn/haar heerserschap. Wat dacht u van ‘de cultuurpaus', ‘Keizer Ceesar', 'Zonnekoning aan de Zaan', 'Karel de Grote', 'Tsaar Peter' of 'Iwan de Verschrikkelijke'. De voornaam van de baas wordt in deze gevallen gebruikt om leiderschap, maar toch vooral om verhevenheid boven het gewone voetvolk aan te geven. De bijnaam is ook bij de baas bekend en hij of zij glorieert er zelfs een beetje in. Verwar dit vooral niet met bijnamen die worden gegeven omdat de baas lijkt op een beroemdheid of om lollige redenen. Voor de gelukkigen onder u lijkt uw baas wellicht op Richard Gere of Jennifer Lopez! Hier hoeft geen zonnekoninggedrag aan ten grondslag liggen.
De baas is BN-er
Sommige bazen vinden het prachtig als ze in de Privé of de Story terecht komen, al dan niet door een bekende of aantrekkelijke partner. De levensstijl die hierbij past, wordt breed uitgemeten in de pers. De baas is vaker terug te vinden in de roddelpers dan in de financiële pagina's van de serieuze bladen.
Iedereen loopt mee
Afwijkende meningen van de grote baas worden intern meer en meer gemeden, want de baas heeft toch altijd gelijk. Managers en medewerkers die (te) kritisch zijn, horen plots niet meer tot de incrowd. En dat is dodelijk voor de carrière. Het rommelt vaak aan de top en intern wordt veel tijd besteed aan de posities in de board. De zonnekoning is echter onaangevochten de nummer 1. De hele top lijkt daarbij plots dezelfde hobby's te hebben.
Iedereen lijkt op elkaar
Medewerkers lijken zich meer en meer te (moeten) gaan conformeren aan een bepaald ideaalbeeld, vergelijkbaar met de zonnekoning zelf. Ik heb het hier over houding, taalgebruik en geloof. Niet alleen de zonnekoning weet alles beter, de hele populatie van de organisatie gaat dit gedrag (naar de rest van de markt, leveranciers, klanten, concurrenten) vertonen. De zonnekoning zoekt wellicht zelfs opvolging, vindt die niet want die persoon moet natuurlijk net zo geniaal zijn als de zonnekoning zelf. Hoedt u dus als u tot (natuurlijk niet officieel) mogelijke troonopvolger wordt benoemd!
De zonnekoning wint prijzen
Hoewel prijzen als aanmoedig vaak best goed werken, leiden sommige prijzen (beste CEO) al snel tot enige arrogantie.
Er wordt geschermd met onmisbaarheid
‘Het bedrijf, dat ben ik'. Zonder de zonnekoning zou het natuurlijk nooit zo goed gaan met de organisatie als nu met de zonnekoning.
Verlies van perspectief
Het perspectief en de eigen positie ten opzicht van die van anderen in en buiten de organisatie is niet meer helder. Financieel worden de beloningen buiten proporties. Nederland is sowieso te klein voor de zonnekoning, die ver over de landsgrenzen heen kijkt. Aandacht voor de thuismarkt kan hierdoor verslappen.
Geef fouten nooit toe
Fouten worden zelfs door zonnekoningen gemaakt, maar geef ze in ieder geval nooit toe! De Zonnekoning KON tenslotte eenvoudig weg niet anders handelen dan hij of zij had gedaan. Het meest ontluisterend is hierbij wel de wel erg vrijblijvende houding van de Ahold-top na het drama, dat het bedrijf bijna de kop kostte. Successen worden behaald door de Zonnekoningen, drama's liggen grotendeels aan externe factoren.
Het is niet de bedoeling geweest een uitputtende lijst op te stellen, en (waarschuwing!) wetenschappelijk getoetst is deze ook niet! De lijst komt voort uit mijn ideeën en gedachten hierover. Ik ben daarom benieuwd naar uw aanvullingen, verbeteringen en versterkingen van deze lijst. Wat heb ik gemist? Is er meer literatuur over dit onderwerp? Verander, verbeter, voeg toe, het artikel is een zoektocht naar verklarende aspecten van het gedrag van capabele mensen, die door onaantastbaarheid het perspectief verliezen. Ik lees graag uw reacties.
CyberSale, 50% korting op een Pro-abonnement
Verbeter je persoonlijke effectiviteit en managementvaardigheden. Begin het jaar goed en krijg toegang tot toepassingsgerichte kennis.
Upgrade uw gratis lidmaatschap, word een Pro
Leuk verhaal! is naar mijn idee een thema in veel organisaties. Mocht je er meer over willen lezen dan raad ik je aan Literatuur van Manfred Kets de Vries te lezen. Met name zijn pocket 'Leiders, narren en bedriegers' geeft een helder, toegankelijk en beknopt beeld van de 'ziekte' van deze over het paard getilde lieden, waarvan we in Van der Hoeven en ook Rita Verdonk (zie NRC van onlangs!) fraaie voorbeelden zien. Mensen die van nature eigenlijk niet zo waren, maar verblind door hun succes en gebrek aan zelfreflectie en kritiek uit hun omgeving zo zijn geworden. Het thema zelfverrijkende managers sluit hier naadloos op aan! Voer voor psychologen.
Erik Reijnders
De moeite waard om over na te denken als aankomende 'Zonnekoning'?
Eigenlijk wel iets voor iedereen die leiding geeft, denk ik.
NASA twijfelde niet aan de geloofwaardigheid van de getuigenissen en zag dit als een waardevol punt. Anderzijds kwam het echter zodanig helder en ontegensprekelijk als een paal boven water uit het relaas op de voorgrond te staan, dan men wou investeren in verder onderzoek over het fenomeen.
Zo werd met de hulp van een groep experts in de gedragspsychologie een enquête opgezet aan de hand van NASA's bevindingen en deze werd voorgelegd aan enkele duizenden mid-managers uit allerlei bedrijfstakken, echter alleen maar in de USA (niet te geloven!).
Voornaamste uitkomst relevant aan dit onderwerp: 85 % van de bevraagden zegt dat ze voor hun baas al ooit - op z'n minst één keer - vitale informatie hebben achtergehouden, of bewust nagelaten hebben hem te wijzen of foutieve gegevens of beslissingen, of zaken waarvan ze de correcte toedracht goed kenden moedwillig verdraaid hebben weergegeven, of hem ronduit leugens verteld hebben. Met bijna absoluut maximale cijfers geven ze bovendien daarvoor als reden op dat ze schrik hadden voor zijn reactie en vreesden voor de mogelijke sancties.
Wat daarvan dan weer de oorzaak is is te lang om hier te behandelen maar ik vraag me wel af wie het nu nog verwondert dat het krijgen van feedback - volgens weer een andere enquête - misschien wel een van de grootste behoeften is die managers zeggen te hebben.