Gedrag van de Zonnekoning (deel 3)

Zonnekoningengedrag kan ernstige consequenties voor organisaties hebben. Dezelfde managers die de organisatie groot hebben gemaakt, kunnen de continuïteit hiervan even later ernstig bedreigen. De zonnekoning verliest het perspectief en de realiteitszin uit het oog en besteedt meer tijd aan openingen van kunsttentoonstellingen en aan golf- of bridgetoernooitjes dan aan de dagelijkse gang van zaken. Zonnekoningen geven daarmee de medewerkers het verkeerde voorbeeld; ego en neurotische trekjes voeren uiteindelijk de boventoon. Het leidt tot het stellen van verkeerde prioriteiten (een tv-show gaat boven het voeren van een goede en deugdelijke administratie, denk aan een bekende advocaat) het nemen van verkeerde beslissingen (dramatische overnames en fusies, boekhoudkundige trucjes, fraude, derivatenhandel) en afwijkend gedrag dat (een deel van) de medewerkers uiteindelijk als stuitend of in ieder geval onwenselijk beschouwt.

Voor tegenspraak is geen ruimte, veel sleutelmedewerkers verlaten de organisatie, de sfeer is om te snijden en de zonnekoning wordt een onbestuurbaar projectiel. Zijn de medewerkers eerst trots op de zonnekoning omdat hij de organisatie uit de problemen heeft gehaald of succesvol heeft gemaakt, later ontstaat een gevoel van schaamte en is men hem liever kwijt dan rijk.

Derde deel. Voor eerdere delen zie deze site.

Aanpakken
Voor organisaties, topmanagers en medewerkers zijn er verschillende uitdagingen verbonden aan zonnekoningengedrag. Het gaat om het herkennen van het moment waarop de balans van het gedrag doorslaat naar het negatieve, het zorg dragen dat de zonnekoning dit zelf erkent en het aanpassen van het gedrag zodat het binnen de perken blijft en positief blijft bijdragen aan de organisatie. Het bieden van tegenspraak biedt de belangrijkste mogelijkheid. Wie durft de zonnekoning nog een spiegel voor te houden? Wie durft dergelijk gedrag aan te pakken?

In het verleden kenden we de hofnar, die koningen en iedereen die zich in de hogere kringen bevond straffeloos de maat kon nemen. Deze rol wordt tegenwoordig nog steeds in organisaties vervuld.  Zie hiervoor twee eerdere posts over de Hofnar op deze site!

Een krachtige toezichthoudende functie is essentieel om eigengereid gedrag van managers in de kiem te smoren. Dit toezicht kan intern worden uitgeoefend (raad van commissarissen of een bestuur) of extern (De Nederlandsche Bank, AFM (Autoriteit Financiële Markten), centrale overheid, de pers Follow The Money).

Het is zaak dat toezichthouders niet te dicht op de bestuurder staan en ook niet tot zijn vriendenkring, netwerk of inner circle behoren. De toezichthouders dienen op onafhankelijke wijze te kunnen functioneren en moeten kunnen zeggen wat ze willen en spreken met wie ze willen. Een ander idee is om een psycholoog aan de (vergaderingen van de) directie toe te voegen die zonnekoningen- en ander verstorend gedrag weet te duiden en bespreekbaar kan maken.

Hoewel het idee aanspreekt, lijkt het een lastige positie om op de langere termijn waar te kunnen maken. Een zonnekoning zal zo’n rol niet lang tolereren. Meer kans maakt in mijn ogen executive coaching – al zal een zonnekoning de vrijblijvendheid die hiervan uitgaat meestal handig kunnen benutten. Een coachende rol vanuit commissarissen of bestuur biedt dan wellicht de oplossing, naast een stevige rol voor de jaarlijkse functioneringsgesprekken.

Zonnekoning: Do’s en don’ts

· Koop een goede spiegel voor de zonnekoning. En voor jezelf. Kijk er regelmatig in.
· Wil je voorkomen dat je zelf de realiteit uit het oog verliest, zorg dan dat er altijd mensen in je omgeving zijn die je een spiegel kunnen voorhouden en die je tegen durven te spreken. Dit kan je levenspartner zijn of managers en medewerkers met wie je een bijzondere band hebt. Inhuur van externe deskundigen (executive coaches, adviseurs, consultants) is ook een optie.
· Het werk gaat altijd voor. Beperk mediaoptredens tot de noodzakelijke, alle andere optredens leiden vooral van het dagelijkse werk af.
· Beoordeel egocentrisch, vreemd en afwijkend gedag niet te snel (negatief ). Niet al het zonnekoningengedrag is slecht. Het gedrag kan leiden tot een sterke drang naar groei, vernieuwing en het creëren van verandering en doorbraken. Het is de kunst van de meester het verschil tussen goed en slecht zonnekoningengedrag te doorgronden.

· Zonnekoningen zijn te herkennen aan zichtbaar, buitensporig gedrag. Niemand kan achteraf zeggen het niet gezien te hebben op het moment dat het doorsloeg naar het negatieve. Iedereen had kunnen ingrijpen: toezichthouders, interne en externe tegenspelers en overheden. Zwijgen is de slechtste optie.
· Als iedereen het altijd met de leider eens is, weet je dat er iets aan de hand is. Met de leider. Wie met 99,9% van de stemmen wordt herkozen, leeft in Noord-Korea.
· Men herinnert positieve ervaringen met de zonnekoning sterker dan de negatieve en raakt daardoor verblind. Beschouw het ontbreken van tegenspraak niet als een bewijs dat de zonnekoning gelijk heeft. Zie het als een signaal dat er intern iets aan de hand is. Managementtools en risicoanalyses zijn onvoldoende om zonnekoningen te stoppen: het zijn meesters in het creëren van rookgordijnen

Dit is het derde deel op deze site over de Zonnekoning in organisaties. De posts zijn afgeleid van een hoofdstuk uit het boek Het dodo-effect, waarbij afwijkend gedrag binnen organisaties en de diverse rollen die hierbij gespeeld kunnen worden besproken worden, zoals Hofnar; Klokkenluider; Roofridders en Frontsoldaten. Het boek is nog overal verkrijgbaar, onder meer bij Businezz.nl; managementboek.nl; Bol.com en Amazon.nl. Hier is ook mijn nieuwste publicatie verkrijgbaar, de coachingsroman Het labyrint van de ziel.

1minutemanager is een gratis informatiebron met sinds de oprichting vele honderdduizenden lezers en bezoekers. Kennis delen leidt tot groei en nieuwe inzichten. De artikelen zijn snel te lezen en ontleend aan meer dan 30 jaar advieservaring in zowel profit- als non profitorganisaties, van multinationals  tot start-ups en van werkvloer tot aan boardroom. Het aanschaffen van publicaties van de auteur, gedrukt of als E-book, wordt daarom op prijs gesteld. Support your local writer!