De zonnekoning en zijn Maserati

Het dodo-effect, over gedragsverandering in organisaties

Voormalig Rochdale directeur Möllenkamp staat terecht. In mijn nieuwe boek 'Het dodo-effect, over gedragsverandering in organisaties', dat op 4 november a.s. verschijnt, ga ik dieper in op het gedrag van zonnekoningen, maar ook op klokkenluiders, roofridders, hofnarren, frontsoldaten en ander afwijkend gedrag dat we allemaal wel tegenkomen in organisaties, zoals jaloezie, rouw en egotripperij. Ik begin met een verkorte voorpublicatie in drie delen van het eerste hoofdstuk. Laat Möllenkamp daar nu een 'mooie' rol in vervullen.

In de jaren negentig van de vorige eeuw stonden topmanagers plots in het middelpunt van de publieke belangstelling. Ze sierden met grote regelmaat, vaak met een veel jongere partner, de covers van de glamourbladen. De topmannen en –vrouwen van grote ondernemingen waren de nieuwe rocksterren . Wie een grote organisatie leidde moest tenslotte wel over ongekende en bijzondere eigenschappen beschikken. De gezichten en namen van enkele topmanagers werden ‘merken’ of ‘household-names’ en van praatprogramma tot quiz-show, deze captains of industry waren niet meer weg te branden van de buis. Hierdoor gingen sommige van hen zich gedragen als zonnekoning en verloren stukje bij beetje het contact met de realiteit.

Wat te doen als de baas zich steeds meer als zodanig gaat gedragen en opstellen? Hoe ontdek je dat iemand binnen de organisatie zonnekoningengedrag gaat vertonen? We hebben het hierbij niet alleen over de CEO , die vaak het meest zichtbaar is, maar over iedereen die een machtspositie binnen een organisatie bezit. Hoe is het mogelijk dat eens succesvolle managers plots geen grenzen meer kennen en niet meer luisteren naar kritiek? Zijn wij hier zelf van gevrijwaard of kan het bij iedereen toeslaan?
Bij zonnekoningen denken we als al snel aan Cees van der Hoeven, de voormalige CEO van Ahold (onder meer Albert Heijn) die uiteindelijk door een boekhoudschandaal het veld moest ruimen. Vijf keer verkozen tot CEO van het jaar, lieveling van de beleggers, jonge vrouw aan de arm, structureel zongebruind en het leven leidend van een filmster. Het bleek op los zand gebouwd. Van der Hoeven is zeker niet de enige die dergelijk gedrag vertoonde. Zo werd Eric Staal van Nederlands grootste woningbouwcorporatie Vestia jarenlang in de eigen sector op handen gedragen. Totdat hij ervoor zorgde dat zijn corporatie bijna € 2 miljard verloor door mislukte derivatenhandel. Of neem diens collega Hubert Möllenkamp, de corporatiedirecteur met een sterke voorkeur voor exclusiviteit. Zijn bijnamen ‘de zonnekoning van Rochdale’ en ‘PC-Hooft bestuurder’, naar de duurste winkelstraat van Nederland, deed hij met verve eer aan en hij geniet nog steeds landelijke bekendheid om de Maserati die hij als dienstauto gebruikte. Dit alles is nog moeilijker te bevatten als men weet dat zijn corporatie met name aan de allerarmsten van de stad verhuurt. Iedereen zag het gedrag van Möllenkamp, iedereen wist ervan, maar zelfs na zijn ontslag bleven collega’s niet geloven dat er iets mis kon zijn met die joviale vent. Hij wordt nu verdacht van fraude, zelfverrijking en chantage. En laten we vooral Sepp Blatter niet vergeten, de voorzitter van de FIFA, die wereldwijd als een hedendaagse Louis XIV wordt gezien. Kortom, aan zonnekoningengedrag kleeft een negatief imago, waarbij machtsmisbruik, corruptie, leugens en fraude de boventoon voeren.

Waar komt dit vreemde gedrag vandaan en is het altijd en per definitie schadelijk voor organisaties? Zijn er signalen dat zonnekoningengedrag naar de verkeerde kant doorslaat en valt dit te voorkomen?

Een vermaard auteur op het gebied van afwijkend gedrag van (top) managers is Manfred Kets de Vries, die met een op de psychoanalytische theorie gebaseerde benadering organisaties en hun leiders diagnosticeert. Daarbij bespreekt hij zaken als neurotisch gedrag, machtsverslaving en egocentrisme van managers. In diverse publicaties, waaronder ‘Organisaties op de divan’, identificeert hij vijf groepen van topmanagers met een problematische geaardheid die hij in relatie brengt met het falen van de onder hun hoede staande organisaties.

In deel 2 en 3 een nadere analyse, herkenningspunten van zonnekoningengedrag en oplossingsrichtingen.

Lees meer over gedragsverandering in mijn boek 'Het dodo-effect, over gedragsverandering in organisaties', dat op 4 november a.s. verschijnt. U kunt het boek hier bestellen: Managementboek, Bol.com en Boom/Nelissen of bij de beter gesorteerde boekhandel.