De voorkeur voor bevestiging (3, afronding)

Over gedragsverandering in organisaties

De voetbalwereld staat niet alleen in deze sterke voorkeur voor het vooroordeel. Wat te denken van de financiële sector? ‘Als we onze talenten niet genoeg betalen, vertrekken ze naar het buitenland waar ze veel meer kunnen verdienen.’ De werkelijkheid gebiedt te zeggen dat er nauwelijks talenten uit de financiële sector naar de VS of Engeland vertrekken, gewoonweg omdat er nauwelijks vraag naar ze is of omdat de financials graag in ons land blijven wonen. Maar mensen hechten buitensporig veel waarde aan datgene wat hun eigen mening bevestigt, dus als men een collega naar Londen ziet vertrekken, zien ze direct een braindrain van jewelste. Daar schijnen we als mens beter mee om te kunnen gaan. Men blijkt uitstekend in staat de eigen mening te onderbouwen door alleen datgene te zien en te gebruiken wat deze mening staaft.
Consequenties
Alleen datgene zien en horen wat in je straatje past, leidt op termijn tot bedrijfsblindheid en redenaties die in een vicieuze cirkel belanden. Het probleem doet zich overal voor waar mensen zich een sterke mening hebben gevormd en met name als er sprake
is van weinig tegenspraak. Het voorbeeld uit de voetbalwereld is niet voor niets gekozen. Hier heerst de confirmation bias wellicht sterker dan in andere sectoren. Tegenspraak wordt niet op prijs gesteld en al te kritische pers wordt buiten de deur gehouden. Spelers worden later trainers, analisten of managers in de voetbalwereld. De slagers
keuren zodoende hun eigen vlees. Een eenmaal ingenomen mening is zo sterk verankerd dat er generaties overheen gaan voordat deze vooroordelen doorbroken kunnen worden. Dat is misschien wel de belangrijkste les van de strafschop. De wereld verandert vanzelf toch wel richting de feiten, er is alleen (veel) tijd voor nodig.

Beroemde voorbeelden van confirmation bias zijn samenzweringstheorieën
die tot op de dag van vandaag opgeld doen rondom de moord op John F. Kennedy in 1963 of de aanslagen op de Twin Towers in New York op 11 september 2001. Wie in de dood van Kennedy het werk ziet van de CIA, de KGB of welke andere organisatie, zal
altijd bewijs vinden die deze mening bevestigt. En natuurlijk zijn er dynamietladingen geplaatst in de Twin Towers voordat de gebouwen instortten door de twee vliegtuigen die naar binnen vlogen. Anders stort zo’n gebouw toch niet in. Wie erin gelooft, zoekt bewijs en zal altijd iets vinden.

Het wordt op de werkvloer problematisch als managers of medewerkers alleen nog die informatie tot zich nemen die hen bevestigt in wat ze allang wisten. Er kan zelfs een gevaar ontstaan dat managers niet meer uitgedaagd willen worden om anders te denken. Dan ligt zonnekoningengedrag op de loer.

Aanpakken
Er gaat heel wat om in ons brein, maar we zoeken toch het liefst veiligheid. We overleven doordat we informatie zoeken die ons past en ons bevestigt in ons denken. Een deel van de managers werkt na enige tijd op de automatische piloot en neemt beslissingen op basis van resultaten uit het verleden of omdat er gewoonweg geen andere informatie meer binnenkomt. Het punt is dat om vooroordelen te doorbreken, tegengesteld gedrag nodig is aan wat men dagelijks vertoont. Oftewel, de voetballers uit mijn voorbeeld gaan opeens wel hun vakliteratuur lezen, staan volledig open voor de mening van anderen,
luisteren naar analyses van buitenstaanders en gaan zelfstandig op onderzoek uit door antwoorden te zoeken op de vragen die bij hen leven. Dat mag een illusie genoemd worden. Hoe sterk de feiten ook zijn, het geloof blijkt vaak te overwinnen. Toch is er hoop. Zelfs in de door mij als meest conservatieve sector van Nederland gekenschetste voetbalwereld vindt geleidelijk enige verandering plaats. Daar zijn buitenstaanders voor nodig, zoals Toon Gerbrands (oud-volleybalcoach) bij PSV en Robert Eenhoorn
(oud-honkballer en bondscoach honkballers) bij AZ. Die zijn niet voor niets aangenomen. De in 2000 nog vermaledijde statistieken zijn niet meer weg te denken bij de analyses van wedstrijden en vormen zelfs een basis waarop besluiten worden genomen over de fysieke kracht en zelfs het aantrekken en verkopen van spelers.

Soms moet over een heersende gedachte of vooringenomenheid enige tijd heen gaan voordat deze zich aanpast. De aarde is inmiddels echt niet meer plat en de zon draait niet meer om de aarde, dat is nu algemeen aanvaarde kennis. Ook dat heeft even geduurd. Galileo Galilei, de wetenschaper die aantoonde dat de aarde om de zon draaide, werd ruim 350 jaar na zijn veroordeling door de Katholieke kerk in 1992 van alle blaam gezuiverd, kreeg excuses en werd erkend als gelovig mens. Soms hebben vernieuwende ideeën en gedachten enige tijd’ nodig, voordat ze in het collectief geheugen kunnen landen. Al hoop ik persoonlijk dat het met de strafschopcontroverse
iets sneller gaat.

do’s en don’ts
· Durf je eigen vooroordelen ter discussie te stellen. Beweert
iemand compleet het tegenovergestelde, denk dan: ‘Interessant,
wellicht valt er wat van te leren.’
· Kennis is deels tijdsgebonden (rond 1900 dacht men dat cocaïne
goed werkte in hoestdrankjes voor kinderen), deels tijdloos
(aarde om de zon). Blijf op de hoogte van jouw vakgebied(en)
door regelmatig informatie tot je te nemen die je misschien zelfs
onwelgevallig is. Lees eens een andere krant, een ander soort
boek, bezoek een ander soort voorstelling dan je normaliter zou
doen

Don'ts
· Maak onderscheid tussen ‘geloof ’ en wetenschap. We mogen
alles geloven, dat is niet hetzelfde als iets ‘weten’. Besef daarbij
dat we als mensheid nog steeds erg weinig weten.
· Als je ervan overtuigd bent dat anderen het fout zien, moet je met
goede argumenten komen. ‘Ik weet hoe het werkt, dus hoef ik
jouw verhaal niet aan te horen of jouw boek of informatie niet te
lezen’ is de slapste optie.
· Als je echt heel erg bang bent voor andere en andermans kennis
en informatie, zoek die kennis dan maar liever niet op. Het gaat
je ongelukkig maken.
· Wie zegt alles van een vakgebied te weten, weet nog niet wat hij
niet weet of staat hier niet voor open.

Over gedragsverandering in organisaties

Dit is het laatste deel van een serie van drie over de 'confirmation bias' oftewel de voorkeur voor bevestiging. De serie is afkomstig uit het boek 'Het dodo-effect, over gedragsverandering in organisaties'. Bestelinformatie: isbn 97890244038514 | 184 pagina’s | paperback en gratis-e-book| € 20,00. Verkrijgbaar via de bekende on- en offline kanalen en online nu ook via boekhandels als Donner, Het Martyrium en  Jimmink.