De voorkeur voor bevestiging

Over gedragsverandering in organisaties

We krijgen allemaal graag gelijk. Dit lijkt nu eenmaal zo in onze menselijke genen te zijn verweven. Soms horen we het zelfs alleen maar wanneer we gelijk krijgen en vallen reacties die ons ongelijk geven geheel weg. We horen, lezen en zien dan alleen wat
onze eigen overtuiging bevestigt, terwijl we tegelijkertijd alles negeren wat hiermee in tegenspraak is. We ontkomen er geen van allen aan: op een of meerdere onderwerpen hebben we allemaal last van sterk selectief denken. Zo kun je volledig overtuigd zijn van je gelijk als het over de heilzame werking gaat van suikervrije dranken, terwijl je gelijktijdig geen informatie wilt horen over de mogelijk schadelijke neveneffecten van de suikervervangers als aspartaam. Of hoor je alleen de positieve ervaringen met alternatieve geneeswijzen, terwijl je negatieve uitkomsten van wetenschappelijke onderzoeken weg filtert. Als we ons oordeel baseren op vooroordelen of hearsay en niet op basis van gedegen onderzoek of tastbaar bewijs, creëren we een blinde vlek die schadelijk kan uitwerken. In de Angelsaksische literatuur wordt dit de confirmation bias genoemd, de voorkeur voor bevestiging.Het komt veel voor, zeker als over zaken als geloof, politiek of sport gesproken wordt. Men is overtuigd van het eigen gelijk en ziet en hoort alleen datgene wat dit bevestigt. Wonderbaarlijke genezing dankzij het aanroepen van heiligen? Als het lukt een bewijs, als het mislukt een uitzondering op de regel omdat men niet goed genoeg gebeden heeft. Groeit de Nederlandse economie dankzij het gevoerde beleid? Als je erin gelooft zeker, maar wellicht heeft de groei van de wereldhandel er meer mee te maken. En kunnen we echt als Nederlanders niet op strafschoppen trainen? Natuurlijk niet, want op
de training vliegen ze er allemaal in en in de wedstrijd gaan ze allemaal mis.

De voorkeur voor bevestiging heeft enkele broertjes (of zusjes) die worden beschreven door Cabri en Simons in De onzichtbare gorilla (2011) en door Bert Overbeek in Het flitsbrein (2015) worden becommentarieerd. Ik beschrijf ze hier kort:

De aandachtillusie
Als onze aandacht sterk is gefocust op een specifiek probleem, zien we belangrijke dingen over het hoofd of we zien ze zelfs helemaal niet. Zaken waar we niet naar op zoek zijn maar die wel van waarde voor ons kunnen zijn, merken we niet eens meer op. Ondertussen denken we juist dat we ze wel opmerken.

De geheugenillusie
We overschatten de nauwkeurigheid van onze herinneringen en herinneren ons meer of minder dan we gezien hebben. Zeker in rechtszaken aan dit verregaande gevolgen hebben. Denk eens terug aan de compositietekening van de afperser van de familie De Mol, die in geen velden of wegen op de daadwerkelijke dader leek.

De illusie van zelfvertrouwen
Mensen die een in onze ogen gezonde mate van zelfvertrouwen uitstralen, worden meer vertrouwd dan onzekere types. Wie zelfvertrouwen geeft, geeft niet alleen zichzelf maar ook anderen het gevoel alles aan te kunnen. Het geeft de illusie dat wat wordt gezegd
daadwerkelijk klopt.

De kennisillusie
We denken vaak dingen te weten die we eigenlijk niet weten. Erger nog, we twijfelen aan kennis die juist is, maar accepteren ‘kennis’ die aantoonbaar fout is (zie kader: ‘De strafschopcontroverse’).

De oorzakelijkheidsillusie
Om de wereld te kunnen blijven begrijpen, leggen we vaak verbanden, proberen we oorzaak en gevolg met elkaar te verbinden. ‘Als dit, dan dat.’ Een goede of geloofwaardige verklaring is echter nog geen garantie voor een succesvol besluit of keuze.

De potentieel-illusie
Mensen blijven graag geloven in wat ze willen geloven, al zijn er honderden
bewijzen gevonden die het tegendeel bewijzen. Mythe en realiteit zijn continu met elkaar in gevecht.

De voorkeur voor bevestiging is moeilijk te onderdrukken. Mensen stellen zichzelf nu eenmaal niet continu ter discussie. Als men ‘iets’ al weet, waarom zou je dan vakliteratuur bij gaan houden, naar andere informatie zoeken of zichzelf met enige regelmaat in de spiegel aanspreken en ter discussie stellen? Dat maakt het leven alleen maar moeilijker. Zie hier de vicieuze cirkel: men is een mening toegedaan waar men aan vasthoudt, al zijn de conclusies uit onderzoek en wetenschap ondubbelzinnig anders. Wetenschap wordt daarbij sowieso afgedaan met ‘Wat heeft die dan voor de mensen gedaan, die professoren kosten alleen maar geld.'

Einde eerste deel.

Over gedragsverandering in organisaties

Dit is het eerste deel van een serie van drie over de 'confirmation bias' oftewel de voorkeur voor bevestiging. De serie is afkomstig uit het boek 'Het dodo-effect, over gedragsverandering in organisaties'. Bestelinformatie: isbn 97890244038514 | 184 pagina’s | paperback en gratis-e-book| € 20,00. Verkrijgbaar via de bekende on- en offline kanalen en online nu ook via boekhandels als Donner, Het Martyrium en mijn favoriet Jimmink (NB in de winkel zelf in Amsterdam nog enkele gesigneerde exemplaren).