Cultuurverschillen: Duitsland-Nederland deel 2

Sinds eergisteren weer terug in Nederland (eerdere plaatsing artikel 18-3-2006). Gisteren begonnen met werken en binnen acht minuten stond ik in de A-2 in de file om na dertig minuten geflitst te worden voor te snel rijden. Ik was weer even vergeten terug te zijn in Heimat Holland. Het waren interessante weken in Duitsland. Een korte poging dieper op de 'Duitse ziel' in te gaan.

In de vorige bijdrage heb ik enkele vrij bekende verschillen de Duitse en de Nederlandse leef culturen aangegeven. Zo kan ik natuurlijk nog wel even doorgaan (open gordijnen; in Duitsland is fietsen op het voetpad soms heel normaal, et cetera). Maar de opmerking van Bim Bensdorp bij het eerste artikel heeft mij aangezet iets dieper te wroeten in de Duitse ziel. Maar waar te beginnen bij een dergelijk moeilijke materie? Dus dan maar een boekhandel binnenlopen en kletsen in de Kneipe, culturele activiteiten bezoeken (voetbal, toneel) en gesprekken voeren in hotel en winkels. Een sleutelwoord waarvan ik de achtergrond trachtte te vinden was 'Mut', dat te pas en te onpas in Duitsland wordt gebruikt. Waar komt zoiets vandaan? In het voetbal hoorde ik bij elke wedstrijd wel 'Mut zum Schuss' (Moed om te schieten), in literatuur lees je 'Der Mut zur Leidenschaft' (moed naar passie). In Nederland komen we in vergelijkbare situaties toch echt niet verder dan 'komt dat schoooooot' en 'behoefte aan passie'. Met enig geluk vond ik een aanknopingspunt toen het woord in verband werd gebracht met de 'Aufklarung (Verlichting)', een in mijn ogen nog steeds leidend principe in de Duitse ziel (zie toevalligerwijze vandaag de Volkskrant: interview met Joost Ritman en de Spirituele Verlichting!).

De Verlichting is een filosofische stroming uit de 17e-18e eeuw, met in Duitsland vooral Emmanuel Kant als bekendste voorvechter. De Verlichting uitte zich vooral door het geloof in de maakbaarheid van de mens, die zich niet door kerk of bijgeloof moest laten leiden. In de architectuur leidde de Verlichting tot "burgerlijke" gebouwen, die ordelijk, sober en streng waren. Eigenschappen die nog steeds vaak aan Duitsers worden toegeschreven. De belangrijkste Duitse (of liever Pruisische) vorst, Frederik de Grote, was ook een belangrijke protagonist van de Verlichting. De effecten van deze stroming zijn, in mijn ogen althans, tot op de dag van vandaag voelbaar en hoorbaar in woordgebruik als Leidenschaft, Solidaritaet, Mut, Ordnung et cetera, De maakbaarheid van een utopische (of maakbare) wereld leeft nog steeds.

Echter, in 'Deutschland auf der Couch' (Duitsland op de sofa) beschrijft Stefan Grünewald op basis van 20.000 diepte-interviews met Duitsers door onderzoeksinstituut Rheingold de tussenbalans. De meerheid van de bevolking is zeer ontevreden, niet zozeer door de slechte economische situatie, als wel door het ontbreken van richting, een tekort aan zinvolle levensinvulling en structurele overbelasting. Een situatie die door Grünewald 'razende stilstand' wordt genoemd. Uiterst interessant leesvoer voor wie Duitsland beter wil leren begrijpen. En dat is 'sowieso en überhaupt' belangrijk voor wie zaken wil doen met onze grootste partner.

Overigens doet Frau Merkel (foto) het momenteel goed in Duitsland, wellicht omdat zij wordt gezien als een persoon met een heldere visie en richting, iets dat aan voorganger Schroeder niet is toegeschreven. Het leidt tot een positievere attitude, iets dat Duitsland na jaren van slecht nieuws, hard nodig heeft.

'Deutschland auf der Couch', eine Gesellschaft zwischen Stillstand und Leidenschaft. Stefan Grünewald ISBN 978-3-593-37926-5