Bondscoach Marco van Basten: Waar gaat het goed/fout?

Het Nederlands elftal maakt zich in een gespannen sfeer op voor de EK-kwalificatie wedstrijden tegen Bulgarije en Albanië. Topspelers als Van Nistelrooij en Van Bommel zijn gepasseerd of hebben bedankt, terwijl hun vervangers (Huntelaar; Sneijder) zijn geblesseerd. Terwijl bondscoach Van Basten krampachtig blijft proberen integer over te komen wordt door spelers zwaar geschut in stelling gebracht: van ‘ik mag je'-selectie methoden tot een weigering ooit nog onder de huidige bondscoach te spelen. Waar gaat het fout en welke veranderingen in de leiderschapsstijl van Van Basten zijn nodig? In het kader van de oefeninterland tegen Kroatië van vanavond herplaatst.

Marco van Basten kende een vliegende start als bondscoach. De landelijke pers haalde na zijn benoeming opgelucht adem. Na de stroeve communicatie tussen pers en coach in het tijdperk Advocaat/Van Hanegem haalde de landelijke pers opgelucht adem. Marco van Basten, de lieveling van pers en publiek als speler, was nu ook de lieveling als bondscoach. Van enig tegenspel door de pers was nauwelijks sprake. Alles wat de jonge en onervaren coach deed werd prachtig gevonden. Of het nu over het terzijde schuiven van spelers als Seedorf of Davids ging, of over zijn methode van communiceren, iedereen was het erover eens: Van Basten was een topper, ook als coach.

De positieve kanten van deze beginperiode zijn nog steeds zichtbaar. Van Basten communiceert makkelijk, haalt deels goede resultaten en zorgt (deels) voor verjonging. Ook probeert hij duidelijk te zijn en rechtlijnig. Een punt waardoor hij bij mij eigenlijk NU nauwelijks kapot kan is zijn eerlijkheid naar zichzelf toe (wellicht is dit ingefluisterd door de grand old man van het Nederlandse trainersgilde, Foppe de Haan). Hij weet dat hij (grote) fouten heeft gemaakt naar een aantal spelers toe en geeft dat deze week ruiterlijk en volmondig toe. Kom daar maar eens om in het bedrijfsleven of bij de overheid. Daarvoor verdient hij hulde.

Laten we echter terug gaan naar het WK in Duitsland. Hier begint het aureool van Van Basten namelijk al enigszins af te bladderen. Oranje overleeft de groepsfase met veel geluk en strandt in de achtste finales tegen Portugal na een afzichtelijke wedstrijd. Intern beginnen de strubbelingen als Van Nistelrooij tegen de Portugezen op de bank wordt gelaten. Oranje druipt zonder glorie van het wereldtoneel af. Van een dominant spelconcept is nog steeds geen sprake.

Na het WK rondt de bondscoach zijn schoonmaakwerkzaamheden af. Na Seedorf en Davids worden nu ook Van Bommel en Van Nistelrooij aan de kant gezet. Dat vindt plaats zonder elan. Davids wordt tekstueel regelrecht de grond in geboord. Andere spelers, toch vaak jarenlang spelbepalend voor Oranje, worden kwalitatief onvoldoende geacht. Nu begint Van Basten te zwalken. Zo zou Oranje zou het WK 2006 alleen gezien hebben als een aanloop naar het EK van 2008. Wie dat echt zou doen, zou Huntelaar zonder enige twijfel hebben moeten meenemen en een geweldige speler als Cocu thuis hebben moeten laten. Van Cocu was tenslotte al duidelijk dat hij na het WK zou stoppen. En waarom tijdens het WK dan niet laten keepen door een jonge speler als Stekelenburg? Die had goede ervaring kunnen opdoen, terwijl Van der Sar echt niets meer geleerd kan worden na meer dan 100 interlands. Ook na het WK gaat het stuur regelmatig om. Van Bommel is in augustus speltechnisch kwalitatief onvoldoende, om in september na een paar geweldige wedstrijden voor Bayern München weer wel te voldoen. Huntelaar was voor het WK, toen hij aan de lopende band scoorde, nog te onvolwassen. Na het WK, wanneer het scoren plots moeilijk gaat, hoort hij er helemaal bij. Hier ontbreekt het de bondscoach plots zowel aan goede communicatieve vaardigheden als aan een duidelijk strategie.

Ook tactisch en trainingstechnisch laat de coach het een en ander liggen. Zo wordt in het Duitse trainingskamp bijna dagelijks alleen maar aan voetvolleybal gedaan. In mijn ogen worden spelers hier niet of nauwelijks beter van. Juist op balgevoel hoef en kan je de Oranjespelers (Van Persie, Robben, Van der Vaart en Sneijder) niet veel te leren. Wel op conditie, kracht, zelfvertrouwen,intelligentie en slimheid. Zaken waar de Duitse bondscoach Klinsmann op dat moment structureel juist hard aan werkt. Ook hij stelt jonge spelers op, ook hij probeert nieuwe wegen te bewandelen. Maar Klinsmann is duidelijk verder in zijn ontwikkeling dan Van Basten en reikt met een niet sterker team dan Oranje toch tot de derde plaats. Met veel jonge en onervaren spelers.

Kortom, Van Basten heeft goede kwaliteiten, maar moet ook nog veel leren. Door de wol geverfde coaches als Hiddink en Beenhakker zouden veel van de fouten die van Van Basten nu maakt, niet meer maken. Dat heeft vooral te maken met ervaring op topniveau. Van Basten is jong en zeer snel bondscoach geworden. Hierin is hij vergelijkbaar met Frank Rijkaard, die bondscoach was tijden het EK 2000. Van Basten mag, net als Frank Rijkaard, het vak van trainer leren als bondscoach. Ook Rijkaard maakt beginnersfouten, zoals het niet trainen op strafschoppen en het inbrengen van Winter in de wedstrijd tegen de Italianen, terwijl Van Hooijdonk op de bank werd gelaten.

Het op jonge leeftijd benoemen als bondscoach is een omgekeerde wereld en zorgt voor problemen. Vroeger moest je zorgen je eerst te bewijzen als trainer van een club. Van Basten en Van 't Schip daarentegen hadden voor Oranje het talenten elftal van Ajax onder de hoede.

Met alle respect, maar dit is niet het ervaringsniveau dat nodig is om een topteam als Oranje te laten functioneren. Achteraf haalt Co Adriaanse dus wel een beetje zijn gelijk. Toen Co nog trainer was van Ajax werd de roep om Van Basten binnen die club steeds groter. Adriaanse riposteerde met ‘een goede ruiter is nog geen goed paard', oftewel, een goede speler is nog geen goede trainer. Adriaanse kon direct zijn koffers pakken.

Van Basten heeft capaciteiten als coach maar nog veel moet leren. Daaronder vallen: communicatieve vaardigheden met topspelers alsmede tactische en trainingstechnische aspecten. Ook ontbreekt het aan een heldere strategie. De komende week kan hij met goede resultaten tegen Bulgarije en Albanië de kritiek de mond snoeren. Makkelijk zal het niet worden.