Zeven misstanden die Japke Bouma regelmatig aanpakt in haar werk

Elke dag weer geniet ik van de ‘bescheurkalender’ van Japke Bouma. Niet alleen omdat ze vlijmscherp en grappig is, maar vooral omdat ze blootlegt wat er mis is in de dagelijkse gang van organisaties. Want Bouma heeft een visie. En die visie kan organisaties zeker vooruit helpen in de komende periode. In dit artikel zet ik zeven Japke-inzichten op een rij, die je kunt afleiden uit haar kalender. Ze heeft er meer, maar zeven is een mooi getal. Uiteraard kan je deze dingen ook opmaken uit haar boeken. Je moet soms even door de humor heen lezen om er achter te komen wat voor idee er achter zit, maar dat hoort nu eenmaal bij ironie. 

Hier zijn de 7 inzichten van Japke Bouma: 

1. We worden nog steeds te veel gedomineerd door mannetjesmakerij. Dat is zelfs in de taal te horen. ‘Bazig’ wordt vaak alleen maar voor vrouwen gebruikt, net als ‘dat mens’. Terwijl je toch echt niet blij wordt van al die mannen. Er zijn echter nog steeds teveel machtige en opgeblazen mannen en die helpen ons niet verder. Japke wil minder ‘testosteronmannen bij een vergadering’. En verder raadt ze aan om een kwart van de mannen aan de top te ontslaan. Ze vraagt zich af of iemand het überhaupt zal merken. Oftewel: ze leveren geen substantiële bijdrage.

2. Medewerkers wentelen in memes en cliché’s. Dat komt voortdurend terug bij haar, en je zou het het thema kunnen noemen waarop ze varieert. En dat is fun, want ze heeft er een scherp oog voor. Mensen zeggen bijvoorbeeld belachelijk vaak ‘sorry’: ‘sorry, ik haal even koffie’ en ‘sorry, ik zet even een raam open’. Dan is er ‘een idee inbrengen’. Japke vindt dat we moeten ophouden met deze uitdrukking. Ze zegt dat ze het inbrengen van een zetpil al eng vindt, laat staan een idee. Vooral als dat idee ook nog ‘uitgerold’ moet worden. ‘Onboarden’ is trouwens gewoon introduceren. Zeg dat dan ook. Onzinnig is ook het lege ‘waarde creëren’. Alles heeft immers een waarde. Die hoef je niet ook nog eens te creëren. En als je dan toch bezig bent je taal te zuiveren van onzin, stop dan ook met het woord ‘verbinder’.  

3. Er is veel ‘wichtigmacherei’: dat is dat je je werk belangrijker voorstelt dan het is. Mensen doen maar wat en de beste ideeën komen volgens Bouma door toeval tot stand. Ze kunnen wel net doen alsof ze ‘strategisch plannen’ of ‘SMART’ aan de gang zijn, maar als wij een week naar huis gaan gebeurt er helemaal niks. ‘Neem je werk serieus, maar je zelf een stuk minder’. Aanstellerig zijn ook de Engelse functietitels als ‘performance expert’, ‘chapter lead’, ‘grid owner’ en ‘allround specialist’. Woorden als ‘focus op kwaliteit’ en ‘professional’ zeggen eigenlijk ook niet zoveel. Noch de kwaliteit, noch de professionaliteit wordt er volgens Bouma beter door. Je hoeft niet per sé normaal te doen, maar dat opgeblazen gedoe is nergens voor nodig. Zeg gewoon ‘efficiënt werken’ in plaats van ‘scummen’. Dit heeft als voordeel dat je geen post-its hoeft te plakken en dure scrumtrainingen hoeft te volgen.

4. Kritiek wordt verpakt in de mooiste zinnen. Je wordt afgescheept met softe woorden. ‘Wat bijzonder dat je hier tijd voor hebt’ is natuurlijk gewoon ‘Ga eens aan het werk’. ‘Dat heb je grondig aangepakt’ betekent eigenlijk ‘Had je niks beters te doen?’ En wat bedoelen mensen als ze zeggen dat het zo mooi is om te zien dat je je ergens in vastbijt? Precies! ‘Hou eens op met zeuren’. En als ze je betrokkenheid prijzen, willen ze waarschijnlijk dat je ophoudt met klagen. Dingen zijn niet wat ze lijken. 

5. We schrijven in mails niet wat we bedoelen. ‘Ik kom er op terug’ komt neer op ‘ik zie het niet zitten’; ‘ik ga ernaar kijken’ zegt eigenlijk ‘vraag het een ander’. Dat ‘ernaar kijken’ is Bouma een doren in het oog. Je werkt je een slag in de rondte om iets moois te maken, en dan is de reactie dat ze ‘ernaar zullen kijken’, wat ze niet zullen doen overigens. Mails ‘liegen’ ook. Ook daarin weer dat we ernaar zullen kijken. Lange documenten in cc en bcc worden door niemand gelezen en dienen vooral ter bevrediging van de schrijver: het geeft hem of haar een nuttig gevoel. Het effect is nul.

6. Mensen rechtvaardigen hun lage productiviteit met allerlei trendy onzin. ‘Ik bewaak de grens tussen werk en privé’ is goed, maar niet als je niet hard genoeg werkt. Laag is ook de productiviteit van de groepen op je werk: focusgroepen, stuurgroepen, klankbordgroepen, taakgroepen, volggroepen, doelgroepen en werkgroepen.

7. Dingen kosten nodeloos veel tijd. Ironisch zegt Japke dat je je werk lekker moet uitstellen. Duurt het wat langer. Storytelling kan waarde hebben, maar het is vaak langdradig is en het komt steeds op het zelfde neer. Maak het dan maar liever gezellig. ‘Bak koekjes (…) Maak vrienden op je werk en drink een kist wijn met ze leeg (…) het leven is al zwaar genoeg.

Maar wat moeten we dan? Nou, wat we nodig hebben is een beetje zelfspot, leuke relaties met collega’s, verwachtingen naar beneden bijstellen, leuke dingen doen met je collega’s, van tijd tot tijd naar buiten gaan; vertel af en toe een kort en passend verhaal en last but not least: neem alles vooral niet te serieus, want iedereen doet maar wat.

Ik ben happy met Japke Bouma. Er valt veel te lachen en er zit ook nog een idee achter. Ook mijn beroepsgroep (trainers en coaches) krijgt er soms flink van langs, maar de serieuze trainers en coaches gaan daar niet onder gebukt. Japke Bouma mag wat mij betreft in het rijtje TorenC- Koot en Bie-Jiskefet-Jan Kuitenbrouwer worden geplaatst. We hebben hun spiegels nodig om wakker te blijven en niet te vervallen in onzin. En als we in een organisatie werken die wel in die onzin rondwentelt, laten we er dan een schepje bovenop doen met humor, gezelligheid, en alle dingen die hierboven zijn beschreven. Zolang de kalender van Japke maar aan de muur hangt.

Bert Overbeek is trainer, coach en schrijver. Hij wordt gedreven door organisatie-ontwikkeling in de meest concrete zin van het woord. Hij is een fan van Japke Bouma, omdat ze de mentale obesitas uit organisaties snijdt. Dat vindt hij leerzaam voor medewerkers èn managers.