Wees niet verbaasd over narcisme van je baas of partner...

Jij en ik zijn onderdeel van de nog steeds flink uitdijende sapiens-familie. Op dit moment gedragen de bijna 8 miljard homo sapiens-leden zich zoals de sauriërs dat ooit deden. Ze regeren over de wereld, al doen ze dat een stuk slechter dan de giga-reptielen die zo’n 70 miljoen jaar geleden door een meteoriet-inslag aan hun einde kwamen.

Geen sauriër haalde het in zijn hoofd om zijn biotoop om zeep te helpen. Onze soort doet dat wel. Ze moppert op zelfdestructieve gewoontes als roken en te veel alcohol, maar spuit zonder problemen een eigen aandeel kerosine en benzine de lucht in, alsof dat nodig is om in een behoefte te voorzien of de wereld te laten zien wat haar status is.

Dat regeren over de wereld lukt homo sapiens gewoon niet zo goed. Hij heeft de totale planten- en dierenwereld aan zich onderworpen. Met als gevolg, dat er een schrikbarend aantal diersoorten uitsterft, dat de klimaatvoorwaarden voor leefbaarheid op onze aarde in hoog tempo beschadigen, en bovendien slaat sapiens regelmatig de eigen soort de hersens in.

Al deze dingen zijn gebaseerd op een eigenaardig ontwikkelde hersenpan, die rijk is aan illusies en de voorkeur geeft aan emotie en instincten boven feiten en waarheden, die niet met de eigen overtuiginkjes overeenkomen.

Homo sapiens is een overlever en een behoeftebevrediger. Ben je verbaasd over het narcisme van je ex, het borderline-gedrag van je buurvrouw, het hyperactieve gedrag van een collega of het gebrek aan empathie van je baas, realiseer je dan dat het kenmerken zijn van de soort waartoe je behoort.

Momenteel zijn er geleerden, die vermoeden dat wij andere mensensoorten vroeger van hun bestaan hebben beroofd. Het is waar, dat onze soort zich destijds mengde met neanderthalers, maar de in stammenverband intelligent samenwerkende homo sapiens heeft mogelijk ergens besloten dat er een einde moest komen aan de andere soorten.

En waarom? Omdat onze soort niet terugdeinst voor een misdaadje meer of minder, als het het eigen belang dient. We hebben bewezen dat we in staat zijn om oorlog te voeren en lak te hebben aan de dood van dieren, planten en medemensen. We hebben eveneens laten zien dat het ons koud laat als andere mensen hongerlijden en we hebben er geen moeite mee om mensen die in nood zijn voor semi-misdadigers te verslijten, als dat ons zo uitkomt.

De conclusie is simpel: homo sapiens heeft zeker een reeks positieve eigenschappen, maar is nogal op zichzelf gericht; een opportunistisch wezen, dat -als de nood aan de man is- wild om zich heen kan gaan graaien en schoppen. Onze soort is, kortom, geen lieverdje, vooral als ze macht heeft of als ze gaat vinden, dat ze lekker moet gaan doen waar ze zin in heeft. Dat kan allerlei ongein tot gevolg hebben. Agressie in de steden, stadions of het openbaar vervoer.

Nu moet ik in alle eerlijkheid zeggen, dat niet ieder lid van onze sapiens-familie zo is. Een substantieel deel is zelfs ronduit zorgzaam, en maakt zich ernstige zorgen over onze planeet en alles wat daarop leeft. Ze zijn van nature gedreven om anderen te helpen. Dat doen ze gewoon; daar denken ze niet over na.

Kan dat een biologische trek zijn? Jazeker, want dieren kennen ook een dergelijk soort altruïsme. En als dieren iets hebben wat wij ook hebben, dan zit het meestal in onze biologie. Dan is het aangeboren, en hebben wij geen goeroe of dominee nodig die ons gaat uitleggen wat onvoorwaardelijke liefde of compassie is. Onze instincten weten dat al.

Die dominees en goeroes, die liefde preken -en als je sociale media afstruint zie je nogal wat mensen die zich die status aanmeten- passen heel goed bij onze soort. Ze hebben altijd werk. Al voordat mensen zich land begonnen toe te eigenen, hadden zij legers of maffia-achtige clubjes gevormd om zich te verrijken ten koste van anderen.

Altijd al waren we druk met overleven, op steppes, savannes en op jachtvelden, en helaas zijn we ons jacht- en overlevingsinstinct ook gaan gebruiken om onze soortgenoten de hersens in te slaan. Vooral als zij er een beetje anders uitzien dan wij. Dit gebeurt meestal door natuurlijke omstandigheden

Dus hameren onze zelfbenoemde Facebook-dominees en -goeroes op zelfliefde en ‘onvoorwaardelijke’ liefde voor de ander. Voor die liefdesboodschappen is het sapiens-brein erg gevoelig, valt mij op. Ik zei toch al, dat emotie en illusie ons regeert?

Een schrijver zei in de vorige eeuw: ‘Vrede, vrede, vrede roepen de volkeren, en vervolgens slaan ze elkaar de hersens in.’ En de filosoof en kampoverlevende Menachem Arnoni mopperde dat de mens het steeds over liefde heeft, maar dat hij nog minder weet wat dat is dan een stier. En daarvan zien we dan ook talloze voorbeelden in de geschiedenis. Praat maar eens met een polemoloog; dat is een deskundige die zich bezighoudt met de geschiedenis van oorlog en vrede.

Dus nee, homo sapiens is niet lief. Ook niet als hij de liefde predikt. Integendeel. Hij slaat mensen die andere ideeën over die liefde hebben, moeiteloos de hersens in, omdat hij vindt dat zijn meninkje DE mening moet zijn van anderen. En als hij dat niet doet, dan roddelt hij, sluit hij mensen buiten die hem niet welgevallig zijn of hamstert in noodsituaties, waarbij hij vooral aan zijn eigen tribe denkt en niet aan de anderen. Die moeten het maar uitzoeken.

Waarom hou ik dan toch van mensen? Omdat er voorbeelden zijn waaruit blijkt dat we ons wel degelijk weg kunnen ontwikkelen van het natuurdriftige niveau dat doortrokken is van ‘tribal survival of the fittest’-eigenschappen. Daar hebben we goede leiders en leraren voor nodig, en die zijn er. Leiders en leraren die begrijpen dat homo sapiens, om te overleven, tot allerlei narigheid in staat is en daar dan ook op begeleid moet worden.

Ons falen komt vooral voort uit ons overlevingsinstinct. Dat weet in een jungle heel goed wat het moet doet, maar het is in een gedigitaliseerde asfalt- en betonjungle de draad volledig kwijt. En daar wordt homo sapiens niet betrouwbaarder van. Het is ‘ieder voor zich, en god voor ons allen’. En ondertussen mopperen we op onze leiders, of mediteren we voor een betere wereld.

Dat gemopper en gemediteer komt volgens mij voort uit een fijne kant van homo sapiens. De behoefte aan harmonie en omhelzing van elkaar. Er zijn gelukkig mensen bij wie dat sterk ontwikkeld is. Als we die mensen nu eens de macht zouden kunnen geven; dat zou ons echt helpen. Maar ik ken mijn illusies: het zal niet meevallen om de roofdieren onder ons hiervan te overtuigen.

Het komt misschien wel door het testosteron-hormoon. Dat empathie afknijpende, hitsige, agressieve hormoon, dat steeds weer oorlogjes ontketent om de alfa-primaat te mogen zijn. En dan moet ik toch ineens denken aan de bonobo’s. Bij hen hebben de vrouwtjes de macht, en hoewel ook daar fricties voorkomen, lost deze aap problemen redelijk vreedzaam op.

En de mannetjes? Die worden -net als de vrouwtjes trouwens- in hun biseksuele samenlevingsverbanden regelmatig, zeg maar voldoende bevredigd. Daar worden ze toch rustiger van. Minder oorlogszuchtig. Misschien is dat een oplossing voor onze soort? Mogelijk is het een hulpmiddel, ik weet het niet. Wat ik wel weet, is dat homo sapiens de potentie heeft om zichzelf naar een hoger, constructiever niveau te tillen. Daar hoop ik op, en daar richt ik mijn idealen en werk op. Wetend dat ik geen goeroe ben en ook een lid van deze familie, en dus tot dezelfde dingen in staat. Zelfreflectie en werken aan mezelf blijft dus een hoge prioriteit.

Bert Overbeek is trainer en coach en schreef het grappige column boek 'Sapiens heeft de broek aan' waarin hij onze kwaliteiten en beperkingen benadrukt. Overal verkrijgbaar