Pas op voor belangenverstrengeling van politiek en bedrijven

 Tussen bedrijven en politici moet een gezonde afstand bestaan. Waarom is dit? Om te voorkomen dat politici misstanden in bedrijven door de vingers zien. Om ervoor te zorgen dat ze niet het bedrijf van hun vriendjes bevoorrechten boven andere bedrijven, bijvoorbeeld bij aanbestedingen. En ook om te vermijden dat bedrijven de markten gaan overnemen en beheersen. Wanneer politici en bedrijven elkaar bij dit soort zaken helpen, spreken we van belangenverstrengeling.

In dat laatste geval kunnen ze vrij hun gang gaan met onderbetaling van medewerkers, het opheffen van banen en allerlei andere initiatieven die slecht zijn voor de samenleving. Ook kunnen bijvoorbeeld banken terreurorganisaties en maffiose organisaties van kapitaal voorzien, geld witwassen en een verkeerde voorstelling van zaken geven. Als politici niet onafhankelijk toezien op naleving, vernieuwing en uitvoering van de regels door bedrijven, komen heel wat mensen in een zeer kwetsbare positie terecht. Helaas wemelt het van de voorbeelden van belangenverstrengeling. In dit artikel beschrijf ik een aantal voorbeelden. Dit doe ik in het kader van de artikelenreeks die ik hier sinds 1 februari publiceer over de misstanden in organisaties. De reeks is gebaseerd op het boek 'De 50 gevaarlijkste bedrijven ter wereld'.

-Facebook, Google, Microsoft en Apple zijn ervan beschuldigd verkiezingen te hebben beïnvloed en zelfs gemanipuleerd. Het is duidelijk dat hiermee het democratische principe geschonden kan worden. Dit betekent dat we niet meer op een betrouwbare wijze kunnen vaststellen of een bepaalde kandidaat inderdaad een meerderheid van stemmen heeft.

-In 2017 nam China een wet aan. Chinese telecombedrijven zijn sindsdien verplicht om inlichtingendiensten te helpen. Dit heeft de handelsoorlog tussen China en de USA verder op scherp gezet. Men spreekt, onder andere op basis hiervan, van een cyberwar. 

-De Amerikaanse en Europese politiek boycotten het Chinese bedrijf Huawei. Huawei is betrokken bij de totstandkoming van communicatietechnologie en mobiele netwerken, maar werkt samen met spionerende Chinese overheidsinstanties en daarom wordt ze geweerd. Het idee bestaat ook  dat de boycot de monopolie positie van Huawei blokkeert. Politiek en bedrijfsleven zijn hier duidelijk verweven. De consument is het slachtoffer en kan niet kopen wat hij wil hebben.

-Politici hebben regelmatig steekpenningen gekregen van bedrijven. De voormalige vice-president van Tata Steel kreeg ze om beleidsmakers te beïnvloeden. Hiervan zijn een flink aantal voorbeelden. Odebrecht, bobo van het Noorse Oliefonds's Yngve Slyngstad, Glencore en JBS worden genoemd in verband met steekpenningen voor aanbestedingen en cadeautjes voor overheidsambtenaren; Glencore/Prodeco, Ikea en Amazon met het ontduiken van belasting.

Een verontrustend aantal grote banken zijn in het verleden betrapt op relaties met de maffia, terroristen en oorlogvoerende naties die mensenrechten met voeten traden. Dat is niet hun enige ontsporing: er is bewust gesjoemeld met verboden financiële transacties, rentes, valutakoersen en ook met de markt zelf. Banken die in het boek van R&S bij naam genoemd worden, zijn onder andere BNP Paribas, Barclays, JP Morgan, de Deutsche Bank, Goldman Sachs, UBS en HSBC. Ze hebben zich allemaal schuldig gemaakt aan één van de genoemde zaken. De politiek beschermt de banken vaak, omdat het omvallen van dit soort financiële reuzen de totale economie van een land kan raken.

De uitspraak uit de oudheid dat 'geld de wortel van alle kwaad' is lijkt hier op zijn plaats. De beheerders van dat fortuin moeten ongelooflijk betrouwbaar zijn. Er gaat zoveel geld door hun handen en er zijn kennelijk zoveel methoden om jezelf te verrijken, dat het keer op keer de kop op steekt. Voor mij ligt het simpel. Dat banken en vermogensbeheerders soms zwaar misdadige klanten helpen bij hun malafide praktijken, bij belastingfraude en bij oplichting moet voorkomen worden. Juist zulke belangrijke instituties, waaraan ons totale globale systeem zijn macht ontleent, moeten preventief controleren en selecteren op integriteit en eerlijkheid. En zelfs dan nog is controle onontbeerlijk.

-Ik ga verder met voorbeelden. Er zijn politici geweest die bedrijven gebruikten om een politiek doel te bereiken of te omzeilen. Trump is een bekend voorbeeld. Hij gebruikte geld voor zijn verkiezingscampagne, dat afkomstig was uit zijn bedrijven. Poetin kennen we natuurlijk ook allemaal. Hij heeft zijn politieke macht en controle vergroot met behulp van staatsbedrijven en oligarchen.

Een andere grootheid, Angela Merkel, gebruikte de auto-industrie om de Duitse economie en ook haar eigen positie te versterken. De premier van India wilde zijn nationalistische agenda promoten, omdat zijn macht daardoor in stand bleef. Pro-India bedrijven steunde hij, buitenlandse bedrijven werden beperkt. In China heeft Xi Jinping techbedrijven gebruikt om zijn politieke positie te versterken.

-Bedrijven die volgens R&S politici hielpen waren (hou je vast, het is een hele rij!) Google, Academi, de NSO Group Israel, Chinese internetbedrijven, Blackrock, Apple, Alibaba, Saudi Aramco, het Chinese Tencent, dat we wel kennen van Tiktok, Hangzhou Hikvision Digital Technology, Kaspersky Lab, Glencore, Blackwater, Huawei, JBS Vlees Brazilië en Koch. Al deze bedrijven (en ze zijn niet de enigen) kennen voorbeelden van belangenverstrengeling. Vaak hebben ze een heel goede reputatie. Laten we Blackrock als voorbeeld nemen. De vermogensbeheerder adviseert de Europese centrale bank en beoordeelt onder andere overheidsinvesteringen. De verstrengeling ging zover dat belangrijke politici lid waren van de raad van commissarissen. Iets dergelijks zagen we ook bij McKinsey.

-Er zijn ook voorbeelden van organisaties die leiders hebben of hebben gehad met bedenkelijke politieke voorkeuren, sympathie voor nazi’s of holocaust ontkenners. Kamprad, de grote man achter IKEA, hield nog in 2010 een pleidooi voor iemand die bekend stond als een holocaust ontkenner. Van Kamprad is bekend dat hij in de oorlog aan de kant van de nationaal socialisten stond.

-Er zijn bedrijven die niet mogen omvallen om economische of defensieve redenen. Zij worden door de politiek beschermd. Denk aan Boeiing, JP Morgan, Foxconn en Goldman Sachs, maar ook Taiwanese bedrijven die belastingvoordelen krijgen. Irritant wordt het wanneer de wet overtreden wordt en als dat geen gevolgen heeft. Banken kunnen winst maken, sjoemelen, daarna weer winst maken en dan gewoon weer sjoemelen, boetes krijgen, en toch weer groeien, omdat de politiek ze in stand blijft houden. R&S benoemen JP Morgan, de Deutsche Bank en Goldman Sachs.

De laatste bank heeft leningen verstrekt aan landen en steden terwijl de financiële bronnen niet klopten. Van Goldman Sachs is bovendien bekend dat de politiek er directeuren heeft benoemd en dat er ook directeuren politici zijn geworden. Op zichzelf lijkt dat niet zo’n probleem, omdat er overal verwevenheid is tussen politiek en commerciële bedrijven, maar zoals eerder gezegd: te nauwe banden tussen politiek en bedrijven leiden gemakkelijk tot problemen voor de samenleving.

-Een ander zorgelijk punt is nepnieuws of selectief aanbieden van nieuws via Facebook, Instagram en andere sociale media. De politiek heeft de sociale media allang ontdekt natuurlijk, maar Facebook, Twitter en Instagram varen wel bij politieke onrust, omdat ze deels als medium worden gebruikt. Ze proberen dat wel tegen te gaan, maar er glipt altijd wel iets tussen door. En berichtgeving kan via deze mediapolitiek worden gemanipuleerd. De gevolgen zijn gewoon niet goed voor de democratie, waardoor de stem van de kiezers niet meer eerlijk wordt weergegeven. In een democratie worden de machthebbers door de bevolking gekozen. Dat staat op de tocht als bedrijven door hun verwevenheid met politiek meer invloed hebben dan de bevolking.

-Deals tussen de politiek en sociale media moeten daarom met de nodige argwaan worden bekeken, al zit de politiek de nieuwe bedrijven van de laatste drie decennia aardig op de nek tegenwoordig. De wetgeving loopt echter nog steeds achter de feiten aan. En er zijn door veiligheidsdiensten natuurlijk pogingen gedaan om data los te krijgen van sociale media.

-Er is nog een laatste fenomeen dat politieke voorkeuren beïnvloedt. Sociale media bieden via algoritmen vooral datgene aan wat je wilt en niet de zaken die je meningen tegenspreken. Bij televisieprogramma’s kan je zeggen: schakel even om naar een ander zender. Daar gaat het om amusement. Maar de grens tussen amusement en politieke ernst is door het internet flinterdun geworden. Mensen zoomen alleen in op dat wat hun mening bevestigt.

En daar gaat het fout. Het versterkt je in een mening, ook als die aantoonbaar onjuist is. Je zou dit algoritmische censuur kunnen noemen. En uiteraard spelen politiek georiënteerde media daarop in. In Nederland heb je bijvoorbeeld kafka.nl dat fragmenten laat zien van kamerdebatten. Het medium is tegen het kabinet en laat debatten zien, waarin alleen de oppositie aan het woord is. Dat laten ze vergezeld gaan van rauwe begeleidende titels waaruit zou moeten blijken dat een minister flink aangepakt is of dat ‘Wilders Rutte alle hoeken van de kamer laat zien’. Het antwoord van de partij die niet door kafka.nl wordt gewaardeerd, is niet zichtbaar.

Al met al is er alle reden om bedrijven en de overheid te blijven volgen in hun samenspel. Wetgeving is er al, nu ‘nog even’ de ethiek opkrikken. Want echt, als de politiek beheerst gaat worden door politici die onder een hoedje gaan spelen met bedrijven blijven de monopolie posities van organisaties salarisschalen drukken, banen downsizen en nieuwe initiatieven van jonge bedrijven de kop indrukken. Om nog maar te zwijgen over de deuk in de democratie die zou kunnen ontstaan.

Waar gaat de wereld heen? Bert Overbeek publiceert op jongebazen.nl vanaf 1 februari 2023 artikelen die jonge (en oudere) managers en hun medewerkers helpen om organisaties gezond(er) te maken. Leiderschap in de 21^e eeuw zal volgens Bert gericht moeten zijn op de gezondheid van organisaties, maar ook van mensen, dieren en onze planeet in het algemeen. Het gaat erom ons leven en dat van anderen leuk en leefbaar te maken. 

In de artikelen zullen we ons richten op de organisaties die worden beschreven als ‘de 50 gevaarlijkste bedrijven ter wereld’. Dit is de titel van een in 2022 uitgegeven boek van twee Finse onderzoeksjournalisten (Raeste & Sokala). We zullen de organisaties een voor een bekijken en ons in de artikelen opstellen als adviseurs om ze te helpen. Veroordelen van organisaties is gemakkelijk, maar vaak doen ze iets omdat klanten erom vragen. Jongebazen wil met zijn artikelen juist bedrijven helpen, die als ‘gevaarlijk’ gelden.