Onze overtuigingen zijn de waarheid niet, maar ja, willen we dat weten?

Als we iets erg graag willen geloven, of we zijn ergens bang voor, zijn we vaak niet objectief meer. Dat leidt tot stelligheid en soms tot heftigheid in discussies, ook op de werkplek. Dat de toenemende polarisatie in onze samenleving ook daar effecten heeft ,viel te verwachten, maar is nog niet voor elke manager helder. In mijn boek 'Goden en goeroes' schreef ik al over de vraag hoe je daarmee handig kunt omgaan als leidinggevende en medewerker. In dit artikel behandel ik aan de hand van het prachtige boek 'Exodus' van Marleen Reynders waarom we zo heftig discussiëren en wat we eraan kunnen doen. Onze overtuigingen zijn de waarheid niet.

Een halve eeuw geleden waren bijbelse archeologen driftig bezig met speuren naar de routes waarlangs Mozes en het volk Israel waren gegaan bij de uittocht. Ze waren op zoek naar de historische werkelijkheid achter het verhaal. Ze zochten zich een breuk naar een zee of meer dat kon droogvallen. Ook was er de vraag wie nu toch de farao was die ten tijde van Mozes leefde.

Dat het volk van Mozes in slavernij had gezeten en op een bijzondere manier ontvlucht was, was geen punt van discussie, zei wetenschapper John Bright, ‘almost no one today would question it’. Dat was 1960 en hoe is het in 2022?  Marleen Reynders laat in haar boek ‘Exodus’ zien dat dergelijke opmerkingen en onderzoeken niet meer relevant zijn. Overtuigend toont ze aan dat het verhaal over de exodus een mythe is die in werkelijkheid nooit op de manier heeft kunnen plaatsvinden, op de manier die de bijbel beschrijft. Het is ondenkbaar dat in die tijd een volk massaal uit Egypte kon vluchten naar Kanaän. Simpelweg omdat Kanaän zelf in Egyptische handen was.

En er zijn nog heel wat meer historische onmogelijkheden in het verhaal over de Israëlische uittocht, die Reynders op heldere wijze behandelt. Wat er overblijft na haar onderzoek is het inzicht dat dit een literair verhaal is, een mythe die elk zicht op de werkelijkheid aan het oog onttrekt.

Reynders vermoedt dat achter de mythe een veel kleiner verhaal schuilgaat, dat wel eens heel anders kan zijn dan het verhaal dat aan ons is overgeleverd. Mogelijk gaat het over de uitdrijving van een groep mensen uit Egypte, mogelijk over een ontsnapping van een groep gevangenen of nomaden. Het kan een verhaal zijn over een migratie van een groep mensen, waarvan de voorouders in Egypte terecht waren gekomen en die na een aantal generaties het land verlieten, omdat ze niet goed werden behandeld.

Wat leren we hieruit, afgezien van de inhoud? Dat er intelligente en goedgeschoolde mensen waren die onderzoek deden op basis van een wens, namelijk dat hun religieuze bron een goede weergave was van de werkelijkheid. Onder hen waren er die zeker van waren dat we dit vanzelf zouden inzien, als de wetenschap meer feiten zou onthullen. Kortom: de wetenschap zou de waarheid van de bijbel bewijzen.

Wat er dan gebeurt met het onderzoek kan voor ons allen een les zijn. Onderzoekers worden selectief. Omdat ze hun vooronderstellingen en aannames niet meer zien, gaan ze verkeerde conclusies trekken en decennia bezig met onderzoek dat simpelweg een dood spoor is.

Dat zien zij zelf overigens niet in, laat staan dat ze zich zouden laten overtuigen door mensen die een andere opvatting hadden. Ze hebben zelfs het idee dat die mensen ‘het’ niet zien. Met ‘het’ wordt dan de waarheid bedoeld. Niet zij bevinden zich op een verkeerd spoor, maar die anderen, die kritische vragen stellen die alleen maar uit onwetendheid kunnen voortkomen. Zij hebben immers de waarheid in pacht.

Waarom ik me in deze tijden afwend van de discussies is precies hierom. Er wordt niet meer naar elkaar geluisterd, maar alleen maar gezonden en dan ook nog heftig. Het is als in het verkeer. We schelden op mensen die de boel vertragen, maar weigeren te begrijpen dat die vertraging misschien wel met iets samenhangt (een slecht bericht, plotselinge hartproblemen, stressreacties of paniekaanvallen, etcetera). Het enige dat we willen zien, is dat iemand ons blokkeert op een manier die niet helemaal volgens de regels is. We hebben gelijk onze mening klaar, en dat is geen mening maar de waarheid, nietwaar?

Wat we eraan kunnen doen, ligt voor de hand. Eerst eens luisteren naar de ander voordat we onze eigen mening erdoorheen roeptoeteren. Dan: een andere mening is niet gelijk een aanval op jouw manier van denken; misschien is het niet 'ik heb gelijk òf hij heeft het', maar hebben we beiden een beetje gelijk en elkaar nodig om het totaal beter te zien. Ten derde is het goed om je bewust te zijn van dat wat je gelooft en vaak ook wilt geloven. Weet dat dat zowel je focus beïnvloedt als je waarneming van dingen. En hou eens op met dat ongeduldige verkeersgedrag in de discussies.

Bert is trainer en coach en heeft in zijn boek 'Het Flitsbrein' laten zien dat ons brein allesbehalve perfect is. In 'Goden en goeroes' gaat het over de coaching van verschillen in levensovertuigingen op de werkplek.