Ontwikkelen? Mooi. Maar in welke richting?

Toen de wijze (en in de seventies zeer populaire) schrijver Heere Heeresma zei, dat mensen zich kunnen ontwikkelen van natuurdriftige tot geestdriftige wezens bedoelde hij niet, dat ze moesten groeien van promiscue tot celibataire mensen. Vaak worden dit soort teksten zo benaderd. Maar Heeresma wilde meer dan dat. En nu, 50 jaar later, nu de biologie ons mensbeeld heeft aangescherpt, kunnen we Heeresma’s opvatting zelfs verdiepen.

Wat Heeresma bedoelde was duidelijk. In ons schuilen een aantal mechanismes die we in zijn woorden, ‘gemeen hebben met het gedierte des velds’. Denk hierbij aan overlevingsmechanismes, emoties, territoriumdrift, bezitsdrang, voortplantingsdrang en tribal mechanismes, zoals: wel voor de eigen ‘stam’, de eigen familie, de eigen groep zorgen, maar niet voor anderen.

Alles wat te maken heeft met deze dingen is te beschouwen als natuurdrift, en dat is dus een niveau van waaruit we ons verder mogen ontwikkelen. Dat geldt op alle niveaus, dus ook op het niveau van werk. Maar wat is dan dat niveau van geestdrift? Hier is erg veel over te zeggen, maar ik zal het in een paar woorden proberen te doen. Het gaat erom dat we samenwerken om een cultuur te scheppen, waarin we de ontwikkeling van onszelf en de aarde centraal stellen. Dus: besluiten nemen en dingen doen, die de medemens en de planeet ten goede komen.

Emoties en gevoel zijn bijvoorbeeld prima, persoonlijke opvattingen ook, maar ze zitten gewoon niet altijd op het geestdriftige niveau: ze zijn vaak gericht op het eigen ego. Iets dergelijks zie je ook bij intuïtie. Mensen roepen vaak dat ze die blind vertrouwen. Maar hoe meten ze dat? In mijn boek ‘Het Flitsbrein’ neem ik onderzoek door, dat laat zien dat dat wat wij ‘intuïtie’ noemen ons geweldig kan misleiden.

Ons brein is een fopspeen. Het geeft ons de illusie dat we iets weten, dat we de ander doorzien, dat de kust veilig of onveilig is, terwijl we een volkomen verkeerde inschatting kunnen maken. Maar dat ‘ernaast zitten’, dat registreren we dan weer niet. Het is ook helemaal niet leuk om een lekker gevoel of een opwindende gedachte als een natuurdriftige misvatting weg te zetten.

Geestdriftontwikkeling vereist veel reflectie en meditatie. Op je eigen instincten en natuurdriften, en om te kunnen onderscheiden of iets op jezelf en je eigen tribe gericht is, of juist op het grote geheel. Wie ‘liefde’ roept, en dat beperkt tot zijn eigen geestverwanten, bevindt zich nog op het niveau van de natuurdrift.

Ik noem de drijfveren achter natuurdriftig gedrag nog eens.  Overlevingsmechanismes, emoties, territoriumdrift, bezitsdrang, voortplantingsdrang en tribal mechanismes. Frans de Waal heeft in zijn boeken laten zien, dat we heel veel meer met dieren gemeen hebben dan we zelf denken. En Jennifer Ackermans laat in ‘De genialiteit van vogels’ zien dat we echt niet zoveel anders handelen dan vogels.

Rondrijden in een imposante auto? Jezelf met ellebogen omhoog werken naar de top? Medewerkers als knechtjes behandelen? Bossy doe tegen collega’s? Alleen maar willen doen wat je fijn vindt? Weerstand tegen verandering? Allemaal natuurdrift. Heeresma had het erover dat we ons egocentrisch ontwikkelden naar een wereld van ‘lekker voelen’. Met veel gevoel voor ironie zei hij dat we in een ‘ontdek je plekje’-cultuur terecht waren gekomen.

Daarmee bedoelde hij, dat we vooral bezig waren met zelfrealisatie en niet meer keken naar de medemensen om ons heen.

In de ontwikkeling van een natuur- naar geestdriftig mens is emotie prima, maar niet per sé leading. Het inhouden daarvan leidt tot frustratie en pijn. Een andere vraag is of emotie altijd ‘leading’ moet zijn bij besluitvorming op persoonlijk of collectief niveau. Er is een heel circus van spirituele ‘masterclasses’ en cursussen, waarin de acceptatie van emotie niet als middel, maar als doel wordt gepresenteerd. Dit is misschien een reactie op de ontkenning en onderdrukking van emotie, die eeuwenlang onze samenleving domineerde.

Zowel in werk, als in het maatschappelijke leven lijkt het mij bijzonder mooi als we gericht zijn op het collectieve belang, ook als dat een keer wat minder ‘lekker voelt’, of ‘strijdig lijkt met je intuïtie (hoe weet je dat die klopt en bijvoorbeeld geen angst is?). Spirituele cursussen zijn absoluut nuttig voor de emotionele vrijheid en ook de verdere mentale en fysieke gezondheid, maar in de visie van Heeresma is het een middel, geen doel.

Wees dus een collega met een ‘open mind’, en omarm ook de woorden van anderen, zelfs als die tegen je opvattingen ingaan. Samen kom je verder dan alleen. De geschiedenis van homo sapiens heeft dit gevoeglijk aangetoond. We kunnen elkaar de hersenen inslaan of elkaar helpen. Onze soort heeft beide dingen gedaan. Waar kies je voor? Daar gaat het om. En ikzelf? Me ontwikkelen. En daar heb ik mijn handen vol aan.

De ontwikkeling van mensen is al meer dan een kwart eeuw een passie van teambegeleider, trainer en coach Bert Overbeek. Met zijn inzicht in de biopsychologische, spirituele en psycho-analytische van het menselijk gedrag heeft hij intussen rond de 100 organisaties geholpen. Hij heeft gewerkt met alle lagen binnen organisaties (pitcher.support@hetnet.nl)